Józef Cybulski
CYBULSKI Józef (22 VII 1840 Służew pod Warszawą - 14 I 1912 Warszawa), aktor, dyr. teatru. Był synem Józefa C, dzierżawcy majątku i Rozalii z Boszów, mężem -> Stanisławy C. Ukończył pięć klas gimn. w Warszawie, następnie objął posadę aplikanta u adwokata. W 1858 zaangażował się do zespołu J. Barańskiego w Częstochowie, gdzie debiutował 28 V lub 1 VI w roli Józefa ("Qui pro quo"). W 1859 występował w Łowiczu (nadal w zespole J. Barańskiego), w 1861 w Krośniewicach (w zespole J. Gawęckiego), od kwietnia do czerwca tego roku w Lublinie (w zespole P. Ratajewicza). W okresie 1862-64 nie występował; mieszkał w tym czasie w Warszawie. W 1864 powrócił na scenę w Płocku; w sez. 1864/65 występował w Łodzi (w zespole F. Sellina), w 1865 w Płocku (w zespole J. Chełmikowskiego), w Kielcach (w zespole J. Okońskiego) i w Lublinie (w zespole P. Ratajewicza), w 1866 w Częstochowie (w zespole J. Okońskiego: maj-czerwiec), w Lublinie (w zespole A. Trapszy), w sez. 1866/67 w Łodzi (w zespole K. Sulikowskiego) i w Kaliszu (od lipca w zespole L. Ortyńskiego), w 1868 w Kaliszu (w zespole A. Trapszy), od maja 1868 do stycznia 1869 w Kielcach, następnie w 1869 w Piotrkowie (styczeń-kwiecień) i Częstochowie (stale w zespole A. Carmantranda). W 1870 zorganizował własny zespół, z którym występował w Kutnie (sez. 1870/71); w 1871 prowadził dyr. we Włocławku (od 16 III do czerwca), Ciechocinku (czerwiec, lipiec), Częstochowie, Kutnie (wrzesień) i Piotrkowie (listopad), gdzie zespół został rozwiązany a C. zaczął występować w zespole A. Trapszy. W 1872 grał w Radomiu i w warsz. t. ogr. Tivoli; od 1 X 1872 do 11 I 1873 w t. krakowskim. W 1873 należał do zespołu A. Trapszy (Lublin, Radom, warsz. t. ogr. Alhambra), następnie grał w Skierniewicach, a na sez. 1873/74 zaangażował się do t. w Poznaniu. Z Poznania pojechał do Ciechocinka, gdzie prowadził zespół, a następnie do Włocławka (do zespołu J. Gawęckiego). W lecie 1874 występował w warsz. t. ogr. Alhambra, a w październiku debiutował w WTR: 1 X w roli Papkina ("Zemsta"), potem w roli Melchiora ("Chcę sobie pohulać") i Szczęsnego ("Wujaszek całego świata"); nie został jednak zaangażowany. Recenzenci pisali o jego występach w tonie pobłażliwym i lekceważącym; krytykowali słaby, zduszony głos i sztywność postawy. Z Warszawy C. wyjechał do zespołu P. Ratajewicza. W 1875 grał i reżyserował w zespole W. Dębskiego, a następnie sam prowadził zespół w Siedlcach (maj i czerwiec). 15 VI 1875 znowu wystąpił w warsz. T. Letnim w roli Komornika ("Żydzi"), ale i tym razem próba zaangażowania do WTR nie powiodła się. Od 9 VII do 12 IX 1875 wraz z A. Jaworskim kierował warsz. t. ogr. Antokol, gdzie także reżyserował. W 1876 prowadził własny zespół, z którym odwiedził: Kutno, Sieradz (czerwiec) i Skierniewice (początek lipca), następnie występował w warsz. t. ogr. Alkazar (dyr. J. Grabiński), Antokol (dyr. P. Ratajewicz) i Pod Lipką (dyr. A. Jaworski); od października tego roku występował w zespole W. Kasprzykowskiego w Puławach. W następnych latach występował w dalszym ciągu na prowincji, m.in. w 1877 Łowiczu i Nowym Mieście (sierpień), w 1881 w Częstochowie w zespole J. Teksla (wrzesień, październik), w 1882 w Kielcach na wieczorze dramatycznym (grudzień); grał także w warsz. t. ogr., m.in. w Alhambrze (1877, 1878, 1883), w Zielonym Antokolu (1879) i Eldorado (1884). W 1886 wraz z F. Ratajewiczem prowadził zespół w Łowiczu (od 6 do 12 VI). W 1888 sam był dyr. w warsz. t. ogr. Czyste, a w lipcu 1889 w warsz. t. ogr. Promenada; być może prowadził też zespół działowy z J. Szymborskim. W 1890 jako kierownik kilkuosobowego zespołu występował m.in. w Będzinie (początek roku) i Pabianicach (lato), w 1891 był reżyserem w zespole K. Kremskiego w Łowiczu, w 1892 kierował zespołem w Będzinie (od końca marca) i prowadził t. w Otwocku, w 1893 był dyr. t. w Sandomierzu i występował z niewielkim zespołem w Dąbrowie Górniczej, w 1894 prowadził zespół w Bolesławiu (maj), Będzinie, Sosnowcu, Dąbrowie Górniczej i Częstochowie (od końca lipca i w sierpniu), gdzie na pewien czas zamieszkał i usiłował urządzić sobie jubileusz trzydziestopięciolecia pracy aktorskiej. W 1895 występował w Maczkach na terenie Zagłębia, a w 1896 (od kwietnia) prowadził warsz. t. ogr. Promenada. W 1898 urządził sobie sam jubileusz czterdziestolecia pracy dając "Wieczór humorystyczny" w sali muzealnej w Warszawie. Na sez. 1898/99 zaangażował się do zespołu M. Posiadłowskiej-Korini, z którym występował w wielu miastach ros., m.in. w Charkowie. Potem już nie występował.
Był aktorem o charakterystycznych warunkach zewnętrznych - niski, gruby, o wyrazistych rysach, głosie nosowym i chrapliwym. Grał role komiczne w sposób jaskrawy, dosadny, m.in. Ignacego ("Marcowy kawaler"), Bolbeckiego ("Consilium facultatis"), Horodniczego ("Rewizor"), Sapibrzucha ("Skalmierzanki"), Majora ("Panna mężatka"), Januarego ("Emancypowane"), Kapelana ("Damy i huzary"). Udzielał lekcji gry scenicznej. W 1872 w Krakowie, w 1878 i 1879 w Warszawie wydawał "Zbiory piosenek teatralnych", w 1895 w Kielcach: "Zbiór deklamacji", w 1901 w Warszawie: "Wiązankę polską, składającą się z gawęd, deklamacji i humoresek wierszowanych i prozą".
Bibl.: Dąbrowski: Teatr w Lublinie; Estreicher: Drużyny s. 9; Estreicher: Teatra; Filler: Melpomena; Got: Teatr Koźmiana; Koryzna I s. 131; Krzesiński: Koleje życia s. 411, 412; Olszewski: Z kronik teatr.; Scena pol. w Łodzi s. 12; EMTA 1891 nr 394, 1894 nr 542 (il.), 1898 nr 16; Kur. codz. 1869 nr 70, 76; Kur. warsz. 1871 nr 143, 1894 nr 212; Lodzer Zeitung 1867 nr 15; Scena i Sztuka 1908 nr 22 (il.); Afisze Bucholtzów, WAPLublin; Afisze, IS PAN; Chomiński; Jasiński; Zb. M. Rutkowskiego sygn. 73/10, k. 345-347 (autobiografia C), IS PAN.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
