Roman Czartoryjski
CZARTORYJSKI Roman, właśc. Adam Roman Czartoryski (ok. 1858 Warszawa - 4 III 1896 Warszawa), aktor, śpiewak, dyr. teatru. Był synem Jana Seweryna Cz., urzędnika, i Franciszki Katarzyny z Mroczkowskich, mężem -> Olimpii Cz. Debiutował w sez. 1876/77 w Lublinie w zespole pod dyr. M. Kopystyńskiego. Latem 1877 występował w warsz. t. ogr. Alhambra i w t. ogr. Belle Vue, we wrześniu 1877 w Płocku pod dyr. B. Kremskiego i H. Wójcickiego, od czerwca do września 1879 z zespołem B. Kremskiego i H. Wójcickiego w Lublinie; następnie był w Łodzi, gdzie kierował T. Victoria. W 1880 wspólnie z J. Jejdem prowadził t. w Łodzi i w Kaliszu. 13 V 1881 poślubił w Płocku aktorkę Olimpię Szczepańską. Od czerwca do września 1882 występował w zespole J. Teksla w Lublinie, w 1883 (od pocz. marca) w zespole J. Puchniewskiego w Kielcach, w 1884 w zespole J. Grabińskiego w Kaliszu oraz W. Szatkowskiego w warsz. t. ogr. Nowy Świat. 4 VIII 1884 wystąpił w WTR w roli Markiza Filipa ("Wesoła wojna"), a następnie powrócił do t. ogr. Nowy Świat. Później występował z zespołem J. Puchniewskiego w 1884 w Płocku, a w 1885-88 m.in. w Lublinie, Łodzi, Łomży, Płocku, Łowiczu oraz w warsz. t. ogr. Nowy Świat i Belle Vue; pomagał też czasem w prowadzeniu zespołu np. w Łowiczu (1887), a być może zastępował nawet wówczas Puchniewskiego. Na początku 1889 sam prowadził zespół w Mławie; latem tego roku występował w warsz. t. ogr. Alhambra. Od 1890 był kolejno w zespołach: M. Filippi-Jóźwiakowskiej (Radom), K. i S. Sarnowskich (Płock, Kielce), a w 1896 L. Czysto-górskiego (Suwałki).
Był przystojny, z powodzeniem grał role amantów, m.in. Rizzia ("Maria Stuart" J. Słowackiego), Janka ("Lena"), Wacka ("Państwo Wackowie"), najlepszy jednak w operetkach, m.in.jako Margrabia ("Dzwony kornewilskie"), Barinkay ("Baron cygański"), Benazzo ("Gasparone"). Śpiewał także partię Janusza w "Halce". Drugą żoną Cz. była Martyna z Myśliwskich.
Bibl.: Dąbrowski: Teatr w Lublinie; Filler: Melpomena; Nowy t. w Lublinie; Olszewski: Z kronik teatr.; Scena pol. w Łodzi s. 13, 14; Gaz. warsz. 1896 nr 65; Kur. warsz. 1896 nr 67; Afisze Bucholtzów, WAPLublin; Akt zgonu 1896/349 z parafii św. Krzyża, USC Warszawa-Śródmieście; Chomiński; Krzesiński: Raptularz.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
