Salomea Deszner
DESZNER Salomea, właśc. S. Teschner, Teszner (1759 Białystok - 20 III 1806 Grodno), aktorka, śpiewaczka, dyr. teatru. Spotykane w opracowaniach daty jej zgonu 1800 (W. Bogusławski, M. Chomiński, J.T.S. Jasiński) i 1809 (L. Bernacki, A. Miller) są mylne. Była córką Adama i Ludwiki Teschnerów. Ojciec jej (pochodzenia niem.) był tapicerem na dworze hetmana J.K. Branickiego. Wychowywała się pod opieką hetmanowej I.Branickiej. Z polecenia samego króla zaangażowano ją w 1777 do T. Narodowego w Warszawie. W szybkim czasie uznano ją za jedną z najwybitniejszych aktorek zespołu, a po przejęciu ról A. Truskolaskiej (po jej wyjeździe w 1780 do Lwowa) stała się pierwszą aktorką w antrepryzie M. Bizestiego. Pod koniec 1780 wyjechała (z powodu zatargu z Bizestim) do Lwowa i występowała tam w t. pod dyr. A. i T. Truskolaskich, prawdopodobnie ok. roku. Następnie grała znowu w warsz. T. Narodowym; występowała także wraz z zespołem w Grodnie i Dubnie (1784). W 1785-89 występowała w Wilnie; wraz z W. Bogusławskim, P. Drozdowską i J. Hempińskim należała wówczas do "towarzystwa", które prowadziło tamtejszy teatr. W 1790-1794 występowała w T. Narodowym w Warszawie. Po klęsce Insurekcji Kościuszkowskiej i wyjeździe W. Bogusławskiego do Lwowa grała jeszcze przez pewien czas w sez. 1795/96 w Warszawie w antrepryzie B. Tuczempskiego; następnie wyjechała do Wilna, gdzie w 1796-1801 występowała w zespole D. Morawskiego. W 1801-02 grała w zespole M. Każyńskiego w Grodnie i Mińsku Litewskim (wg L.A. Dmuszewskiego prowadziła już wtedy w Grodnie własny zespół). W czerwcu 1802 otrzymała od władz ros. pozwolenie na dziesięć lat na prowadzenie t. w Grodnie. Odtąd aż do końca życia kierowała t. grodzieńskim. Okresowo prowadziła t. do spółki z J. Szymańskim (który usiłował jej odebrać przywilej i stworzył drugi zespół w Grodnie; obydwa zespoły przez pewien czas występowały na przemian). Od 1803 prowadziła t. sama. W tym samym roku uzyskała przywilej wystawiania sztuk w całej grodzieńskiej guberni i prawdopodobnie wyjeżdżała z zespołem w czasie jesiennych jarmarków do Zelwy. "Piękny wzrost, kształtna kibić, twarz przyjemna, żywe i zgrabne poruszenia - pisał o D. Wojciech Bogusławski - wystawiały w niej na scenie ujmującą osobę". Była aktorką inteligentną i wykształconą (znała obce języki), odznaczała się "smakiem wytwornym", znajomością "dobrego tonu", "pięknym i gustownym zawsze ubiorem" (W. Bogusławski). W debiutanckich rolach subretek (m.in. Julusia - "Amant, autor, i sługa", Franciszka - "Minna von Barnhelm") "jej postać, młodość i żywość gasiła wdzięki pań, których garderobiane udawać jej kazano" (W. Bogusławski). Największe sukcesy odnosiła w rolach "drugich" i "pierwszych amantek"; grała m.in. Rozynę ("Cyrulik sewilski"), Zuzannę ("Wesele Figara"), Ludwikę ("Przekory miłosne"), Elżusię ("Syn marnotrawny" S. Trembeckiego). Z powodzeniem występowała także w repertuarze operowym. Śpiewała partię Kasi w pierwszej pol. operze "Nędza uszczęśliwiona" (1778), była pierwszą pol. wykonawczynią partii Blondyny w głośnej wówczas operze buffo "Dla miłości zmyślone szaleństwo" (1779). Zyskała dzięki temu miano "pierwszej śpiewaczki na polskiej scenie" (W. Bogusławski). Miała wprawdzie "nieco ostry", ale za to piękny głos (sopran); śpiewu uczyła się u L. Montbruna. Po 1790 zaczęła występować w rolach charakterystycznych; grała m.in. Hrabinę Murer ("Eugenia"), Gospodynię ("Zoe"), Plotkiewiczową ("Szkoła obmowy"). Występowała także w rolach męskich; "a tak zważając - pisał W. Bogusławski - że w tragedii, komedii i operze role amantek, charakterystyczne i subretek z niepospolitym wystawiała talentem, można bez podchlebstwa przyznać jej pierwszej naówczas po Pani Truskolaskiej aktorki nazwisko".
Bibl.: Bernacki: Teatr; Bogusławski: Dzieje T.N. s. 305-311 (il.); Dąbrowski: Aktorowie; Dąbrowski: Teatr w Białymstoku; Estreicher: Teatra; Lasocka: Teatr lwow.; Miller: Teatr i muzyka na Litwie (il.); Pepłowski: Teatr we Lwowie I; PSB V (L. Bernacki); Rulikowski: Teatr na Litwie s. 21, 25, 26, 31, 32; Skibiński: Pamiętnik; SMP; Teatr Narodowy 1765-94; S. Wasylewski: Portrety pań wytwornych, Lwów 1924 s. 87-91; Pam. teatr. 1972 z. 3 (E. Makomaska); Afisze, MTWarszawa.
Ikon.: J. Sonntag: Portret, lit., W. Bogusławski: Dzieła dramatyczne, Warszawa 1821 t. VI.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
