Stanisław Janowski
JANOWSKI Stanisław (9 X 1866 Kraków - 23 II 1942 Kraków), scenograf, dyr. teatru. Był synem Władysława J. i Malwiny z Borzęckich, bratem malarki Bronisławy Rychter-Janowskiej, mężem -> Gabrieli Zapolskiej. Po ukończeniu gimn. studiował malarstwo w Krakowie i Monachium. Był znanym malarzem krajobrazów, portretów (m.in. G. Zapolskiej, L. Solskiego), scen batalistycznych i rodzajowych, ilustratorem wielu czasopism (m.in. "Świata") i książek (m.in. wydanego w 1899 w Krakowie dramatu G. Zapolskiej "Tamten", z ilustracjami ukazującymi aktorów t. krak. - W. Siemaszkową, P. Wojnowską, L. Solskiego, K. Kamińskiego, L. Stępowskiego - w rolach z tej sztuki). W 1896 grał na scenie amatorskiej Tow. Dobroczynności w Warszawie. 9 XI 1901 w Dąbrowie pod Nowym Sączem ożenił się z Gabrielą Zapolska i od tego czasu notuje się jego bliższy związek z t., choć już w sez 1899/1900 projektował i malował swej przyszłej żonie kostiumy do niektórych jej ról w t. lwow., m.in. do "Colinette". Od 1902 pomagał G. Zapolskiej prowadzić szkołę dram. w Krakowie, gdzie wykładał kostiumologię, a następnie kierował stroną plastyczną (wraz z T. Rychterem projektował m.in. scenografię) założonej w 1903 przez Zapolska Sceny Niezależnej. W 1907 objął kierownictwo zespołu, który zorganizował wraz z żoną. Zespół ten p.n. "Teatr Gabrieli Zapolskiej pod artystycznym kierownictwem St. Janowskiego" odwiedzał w 1907-08 miasta Galicji Wschodniej z przedstawieniami sztuk Zapolskiej i był w tym czasie najlepszym z galicyjskich zespołów objazdowych. Wiosenne tournee zespołu S. Janowskiego w 1907 z "Moralnością pani Dulskiej" objęło szesnaście miast: od 14 do 24 III - Przemyśl, Jarosław, Rzeszów, Tarnów, Nowy Sącz, Jasło, Sanok, Sambor, a od 1 do 11 IV - Stryj, Drohobycz, Borysław, Kołomyję, Czerniowce, Stanisławów, Tarnopol i Złoczów. W 1908 J. zorganizował dwa objazdy. Pierwszy z "Ich czworo" i "Żołnierzem i bohaterem" trwał od 5 III do 13 IV i objął: Przemyśl, Rzeszów, Nowy Sącz, Jasło, Sambor, Stryj, Kołomyję, Stanisławów, Tarnopol i Brody, drugi ze "Skizem" trwał od 7 XI do początku grudnia tego roku i obejmował te same co poprzednio miejscowości oraz Tarnów. Dla kierowanego przez siebie t. sam projektował dekoracje (uwagę prasy zwróciła gł. oprawa plastyczna "Skiza"). W objeździe 1908 J. występował również jako aktor. Po ostatecznym rozejściu się z G. Zapolską (1910) zajmował się wyłącznie malarstwem, tworząc w rodzinnym Krakowie, gdzie osiadł na stałe w dwudziestoleciu międzywojennym.
Bibl.: Czachowska: Zapolska (il.); K. Estreicher: Pani Dulska podróżuje, Kraków 1907 (odb. z Głosu Narodu 1907 nr 130); PSB X (J. Dunikowska; tu bibl.); Z. Raszewski: Działalność teatralna Gabrieli Zapolskiej, Wrocław 1951 s. 46, 48-49, 50, 57-61; Zapolska: Listy (il.); Now. ilustr. 1907 nr 14, 1908 nr 9; S. Janowski: To i owo z mojego życia, rkps Bibl. Ossol.
Ikon.: S. Janowski: Autoportret, rys., ok. 1905, repr. E. Świeykowski: Pam. Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków 1905.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
