Osoby

KUPARENKO Jordaki, także Jordaki Kuparentko^[1] (1784 oko­lice Jass – styczeń 1844 Warszawa),

reżyser, dyrektor teatru.

Podpisywał się Kuparenko. Był synem Jana Kuparenki, mołdawskiego bojara. Mając piętnaście lat uciekł z do­mu, wstąpił do malarni teatralnej, a potem do zespołu cyr­kowego Jana Koltera. Z tym zespołem przybył w 1801 do Warszawy, gdzie mieszkał do końca życia. Początkowo występował w zespole swojego pryncypała, w amfitea­trze zwanym „Hecą” na rogu ulic Chmielnej i Brackiej. Później sam został przedsiębiorcą i właścicielem budyn­ku (prawo własności nabył w 1821) i dawał tam różnego rodzaju widowiska: popisy linoskoczków i woltyżerów, pantomimy, fajerwerki, wzloty balonów. W czasach Księstwa Warszawskiego był oficerem Wojska Polskie­go. Ożenił się z Anną Henrietą Teiflin (było to drugie małżeństwo; pierwszy raz ożenił się z córką dyrektora Kol­tera).

Czterokrotnie zakładał w Warszawie teatr lalek. Pierwszy z nich nie jest dokładnie znany. Następne otwierał: 1816 w pałacu Blanka („z wielu dekoracjami wybornych malarzy”); 1830 w salach redutowych Teatru Narodowego; 1842 w budynku dawnego Konserwatorium. Jego czwar­ty teatr był szeroko opisywany w prasie i wzbudził po­wszechny podziw dla „znakomitego w swym zawodzie artysty”. Na tle dekoracji wywołujących wrażenie „mamiącego złudzenia” występowało wówczas kilkaset figur, z których każda miała własny mechanizm umoż­liwiający jej wykonywanie bardzo skomplikowanych ruchów, a efekty świetlne (np. zachód słońca) osiągnęły taką do­skonałość, że – jak twierdzi recenzent – „opisać nie­podobna”.

Bibliografia

W. Filler: Cyrk czyli emocje pradziadków, Warszawa 1963 s. 23-35; PSB XVI (J. Kędzierski; tu bibl.); Kur. warsz. 1844 nr 31; Problemy 1951 nr 9 (J. Sztaudynger); Teatr Lalek 1958 nr 4 (J. Sztaudynger); Arch. m. Warszawy i woj. warsz., Akta hipoteczne 2492.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965, PWN, Warszawa 1973. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.

Uzupełnienia bibliograficzne

• Koulich Anatoly, Legienda o Kouparenko, w: Koukolniki v Pietierburgie, Sankt-Petersburg, 1995;
• Sztaudynger Jan Izydor, Kuparenko, „Teatr Lalek” 1958 nr 4;
• Waszkiel Marek, Kinetozograficzny teatr Kuparenki, „Pamiętnik Teatralny” 1996, z. 1-2.