Francois Gabriel Le Doux
LE DOUX, Ledoux, Francois Gabriel (ok. 1755 Paryż - 2 II 1823 Warszawa), tancerz, baletmistrz. Z pochodzenia Francuz. Był uczniem G. Vestrisa, a następnie solistą opery paryskiej. W 1782 przybył do Polski zaangażowany przez podskarbiego litewskiego A. Tyzenhauza na stanowisko baletmistrza i nauczyciela baletu, w którym występowały dzieci poddańcze. W 1782-85 przebywał i uczył w szkole artystycznej Tyzenhauza w Postawach. Zespół baletowy kształcony przez niego dawał występy w t. dworskim w Grodnie uświetniając tamtejsze widowiska. W lipcu 1785, kiedy po śmierci Tyzenhauza na mocy testamentu zespół jego szkoły został przekazany Stanisławowi Augustowi, król sprowadził go do Warszawy powierzając L. kierownictwo zespołu "tancerzy narodowych". Zespół debiutował na scenie warsz. 24 IX 1785 w widowisku układu L. "Hylas i Sylwia"; odtąd występował tam przez blisko dziesięć lat zarówno w t. publicznym, jak i na scenie t. królewskiego w Łazienkach. Początkowo zespół L. tańczył przy operach włos., natomiast od 1790 najczęściej przy widowiskach t. polskiego. L. rozwijał w Warszawie ożywioną działalność pedag. i choreograficzną (w 1785-89 opracował ok. trzydziestu przedstawień baletowych), stale podnosząc poziom wyszkolenia swych młodych tancerzy i przygotowując wiele premier. Systematyczność i talent L. przyczyniły się w dużym stopniu do postawienia baletu warsz. na wysokim poziomie artyst., wzbudzającym uznanie wśród podróżników z Europy zachodniej. Wystawiał na scenie warsz. urozmaicony repertuar: widowiska oryginalne i przeróbki, dużo znanych pozycji eur., w większości francuskich. Największym powodzeniem cieszyły się wystawione wg jego układu balety: "Mirza i Lindor", "Inkle i Jaryka", "Dzień wieśniaczy", "Miłość każdemu wiekowi właściwa", "Anetka i Lubin", "Nina, czyli Szalona z miłości", "Młoda Francuzka w seraju". Zasługą L. było opracowanie (choreografia i libretta) i wprowadzenie na scenę kilku oryginalnych baletów o tematyce pol., m.in. "Wandy, królowej polskiej". Po 1789 L. przerwał swą twórczość choreograficzną. Wychowankami jego byli m.in. popularni soliści: M. Rymiński, J. Waliński, D. Sitańska, M. Malińska.
Po rozpadnięciu się zespołu "tancerzy narodowych" w 1794 L. pozostał w Warszawie. O tym, jak bardzo wrósł w społeczeństwo pol., świadczyła jego postawa w dniach powstania kościuszkowskiego; ufundował wtedy w swoim mieszkaniu lazaret dla rannych i utrzymywał go własnym kosztem. Był również jednym z szesnastu adiutantów, którzy czuwali nad bezpieczeństwem osoby królewskiej. Ożeniony był z modniarką franc. panną Lex, ale dzieci swoje wychowywał na Polaków. W 1798-1803 prowadził w Warszawie antrepryzę balów i maskarad. Za zgromadzone tą drogą fundusze zorganizował już w 1800 drugą, zupełnie nową szkołę baletową, złożoną z ok. trzydziestu sześciu dzieci.
Uczniowie jego rozpoczęli 15 III 1803 występy w warsz. T. Narodowym (w operze "Telemak"). Zespół występował początkowo sporadycznie, dopiero umowa zawarta z W. Bogusławskim gwarantowała występy dwa razy w tygodniu przy sztukach polskich. Nowy zespół L. borykał się stale z trudnościami finansowymi, dysponował także skromniejszymi niż poprzedni zespół dekoracjami i kostiumami, był jednak przyjmowany bardzo życzliwie przez publiczność. Z opracowanych wówczas przez L. baletów największe powodzenie miały: "Kora i Alonzo", "Starożytności Herkulanum", "Zaślubiny Góralów", "Serajowe zazdrości", "Dezerter", "Figle miłości", "Kozaki i Węgrzyny", "Sierota hiszpańska". W 1804 balet L. odniósł znaczny sukces w czasie gościnnych występów w Gdańsku (czerwiec, lipiec, sierpień). Z powodu trudności finansowych w marcu 1805 L. zmuszony był rozwiązać swój zespół. W następnych latach prowadził w Warszawie kasyno, w którym organizował zabawy taneczne, pracował jako nauczyciel "tańców pokojowych" na wielu warsz. pensjach, a w maju 1817 otworzył własną szkołę tańców salonowych, która cieszyła się dużym powodzeniem młodzieży.
Bibl.: Bernacki: Teatr; Mamontowicz-Łojek: Szkoła Tyzenhauza s. 57, 64-69, 72, 76, 78, 84, 86, 90. 94; PSB XVI (K. Wierzbicka-Michalska); Teatr Narodowy 1765-94; Pudełek: Warsz. balet romantyczny; Szwankowski: Teatr Bogusławskiego; Wierzbicka: Sześć studiów; Wójcicki: Powązki II; Pam. teatr. 1967 z. 2 (B. Mamontowicz-Łojek s. 212-227), z. 3/4 (Z. Ciesielski, A. Świderska s. 458-462).
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
