Lech Nowakowski
NOWAKOWSKI Lech, pseud. Neumann (1830 - 4 IX 1872 Lwów), aktor, śpiewak, dyr. teatru. Był synem -> Jana Nepomucena N. i - Tekli N. z Kostrzewskich, mężem - Teofili N. W 1848-49 brał udział w amatorskich przedstawieniach we Lwowie. Debiutował na scenie t. lwow. 4 I 1850 w roli Henryka ("Szpada mojego ojca"); 11 I grał Roberta ("Dama i student"), a 28 I Juliana ("Chłopiec okrętowy"). Zaangażowany został od marca 1851. W końcu 1851 lub na początku 1852 przeniósł się do t. krakowskiego. Występował tam do 1855, wyjeżdżając z zespołem krak. w 1854 na gościnne występy do Poznania. Od 1855 do 1858 występował pod pseud. Neumann na scenie Karlstheater w Wiedniu. Zaprzyjaźnił się tam z Arturem Grottgerem. W początkach 1859 wrócił do Lwowa i 14 II wystąpił w roli Ferdynanda ("Intryga i miłość"). W t. lwow. pozostawał do marca 1868. 18 V 1861 ożenił się z aktorką Teofilą (Felicjanną) Kaczkowską. Z zespołem lwow. wyjeżdżał w sez. letnich, m.in. do Tarnowa (1866) i Lublina (1867). W 1865 był za granicą, m.in. w Wiedniu, gdzie deklamował. Od 25 IV do 8 V 1867 występował gościnnie w t. krak.; grał tu m.in. takie role jak: Champignac ("Motylomania"), Dżems ("Folwark Primerose"), Marcin Pieczarka ("Szlachta czynszowa"). W kwietniu 1868 wraz z M. Stenglem starał się w Namiestnictwie lwow. o koncesję na otwarcie drugiego t. pol. we Lwowie. Pozwolenia tego jednak nie otrzymali i wówczas N. wyjechał do Pragi; we wrześniu tego roku znów występował w Wiedniu. Od 18 X 1868 do 8 XII 1869 należał do zespołu t. krakowskiego. Wskutek zatargu z dyr. A. Skorupką opuścił wraz z żoną scenę krak. w 1869 i udał się w poł. grudnia do Poznania. Tu wraz z M. Stenglem (który przybył do Poznania ze swoim zespołem aktorskim) zwrócił się do władz pruskich z prośbą o koncesję na założenie stałego t. pol. w Poznaniu. Zezwolenie to obaj aktorzy otrzymali i od 13 1 1870 prowadzili wspólnie t. poznański. "Od tego dnia datuje się stała scena polska w Poznaniu" - pisał W. Koryzna. Przedstawienia w Poznaniu odbywały się od stycznia do 27 IV 1870, następnie zaś zespół poznański występował w Gnieźnie (1-15 V). 16 V 1870 spółka z Stenglem została rozwiązana i z kolei do 30 VII N. sam kierował t. w Poznaniu. 31 VII 1870 rozwiązał zespół i wyjechał do Warszawy, gdzie gościnnie występował w WTR; 25 VIII grał Barona de la Rocheferriere ("Partia pikiety"), a 31 VIII Stefana ("Małżeństwo przy latarniach") i Szczoteczkę ("Bursze"). Następnie wrócił do Poznania, zorganizował na nowo zespół i w sez. 1870/71 objął dyrekcję teatru. W Poznaniu dawał przedstawienia od 25 IX 1870 do 14 VI 1871 (t pozn. występował pod jego kier. także w Gnieźnie od 23 IV do 4 VI 1871), a następnie wyjechał z zespołem do Kalisza i prowadził tu t. od 18 VI 1871 do 1 I 1872. W lutym 1872, po występach gościnnych, zaangażowany został po raz trzeci na scenę lwów. i pozostał tu do śmierci. Największą zasługą N. był współudział w otwarciu t. pol. wzaborze pruskim. Jako aktor rozpoczął od ról młodych chłopców; potem grał role amantów, następnie przede wszystkim charakterystyczne (w tym wiele "czarnych charakterów") i komiczne (szczególnie w wodewilach i operetkach); w tych też rolach był najczęściej chwalony za "życie, wesołość, dowcip, swobodę, staranne wymawianie wyrazów w śpiewie, grę dobrze obmyślaną, komiczną" (J.T.S. Jasiński). Miał dobry głos; w Wiedniu śpiewał podobno w operetkach z dużym powodzeniem. Po jego powrocie do kraju S. Pepłowski pisał, że "wyrobił się za granicą, nabył rutyny, zawładnął mimiką, lecz wniósł ze sobą obcy duchowi sceny polskiej sposób gry i wymowy". Krytykowano go istotnie za niem. akcent i niepohamowaną szarżę. Wg tradycji teatr., w 1865 wywołał oburzenie A. Fredry wyżymając mokrą od łez chusteczkę w roli Albina ("Śluby panieńskie"). Ważniejsze role: Wacław ("Zemsta"), Franz Moor ("Zbójcy"), Botwel ("Maria Stuart" J. Słowackiego), Melchtal ("Wilhelm Tell"), Landry ("Poczwarka"), Bławatkiewicz ("Drzemka pana Prospera"), Ojciec Brigard ("Frou-Frou"), Winnicki ("Paziowie królowej Marysieńki"). Za najlepszą jego rolę uważano Szczoteczkę ("Bursze"). Był także zdolnym malarzem, namalował m.in. portrety matki i ojca. Wydał rocznik teatr. pozn. pt. "Goplana" (Poznań 1871). Tłumaczył sztuki z jęz. franc. i niem., jak np. "Partia pikiety", "Hans Jurga", "Na nerwowe panie".
Bibl.: Goślicki: Pamiętnik 1870 s. 149; Got: Teatr Koźmiana; Kaszyński: Dzieje sceny kaliskiej; Koryzna I s. 109-119; Pepłowski: Teatr we Lwowie I; Wspomnienia aktorów; Dz. pozn. 1872 nr 210; Kur. codz. 1872 nr 214; Pam. teatr. 1957 z. 2 (A. Bilwin s. 295-297, 300); Chomiński; Jasiński; Krogulski. Ikon.: Fot. pryw. - MTWarszawa, zb. J. Gota Kraków.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
