Józef Nowicki
NOWICKI Józef (działał 1781-1802), aktor, dyr. teatru. Do niedawna błędnie utożsamiany z -> Janem N., a także często z - Franciszkiem N. W sez. 1781/82 występował w t. krak. (dyr. M. Witkowski, potem M. Esmond); grał m.in. Cnotliwskiego ("Podrzutek, czyli Dziecię znalezione"), Dobruckiego ("Ślub modny"), Lichwiarskiego ("Kolęda"), Boguckiego ("Paryżanin polski"), Wojciecha ("Doktor lubelski"), Anzelma ("Miłość sympatyczna"). Z Krakowa odszedł przed listopadem 1782; w sez. 1782/83 występował w zespole J. Srokowskiego w Poznaniu. Od 7 II do ok. 23 VII 1784 był dyr. t. w Krakowie. Możliwe, że w 1787 występował w t. wił., a w 1789 w t. krak., ale wiadomości te mogą dotyczyć -> Franciszka N. W następnych latach działał gł. jako antreprener własnego zespołu. W styczniu 1793 wystawiał ze swym zespołem sztuki w języku pol. w Gdańsku, a od 1 VIII 1795 w t. niem. K. Dobbelina w Poznaniu (dał wtedy siedem widowisk). 1 XI 1795 złożył do króla Fryderyka Wilhelma II podanie z prośbą o generalny przywilej teatr. na urządzanie pol. przedstawień na terenie Prus Południowych. Po energicznych i długich staraniach (uciekał się m.in. do protekcji Ignacego Krasickiego), uzyskał najpierw pozwolenie na przedstawienia pol. w Poznaniu (od czerwca 1796), a następnie od 17 VIII 1796 przywilej królewski na dawanie przedstawień w Poznaniu, Kaliszu, Łowiczu i innych miastach Prus Południowych. Jak pisał L.A. Dmuszewski, w 1796-97 "utworzył był małe Towarzystwo mizernych Aktorów Polskich, z którym jeździł po różnych miastach w Wielkopolsce"; w 1797 występował także w Poznaniu. W czerwcu 1797 odwiedził ze swym zespołem Wrocław. 15 VIII 1797 zrzekł się swego przywileju (prawdopodobnie z powodu trudnych warunków finansowych) na korzyść T. Truskolaskiego. Przypuszczalnie pozostał wtedy w zespole Truskolaskiego lub też wyjechał do Krakowa. W pierwszej poł. 1802 prowadził zespół teatr. w Białymstoku. Impreza ta jednak nie była udana i N. wyjechał z Białegostoku zostawiając swój zespół bez grosza na łasce hetmanowej Izabeli Branickiej. Działalność N. jako antreprenera miała w owym czasie duże znaczenie. Był pierwszym dyr., który dawał pol. przedstawienia w Gdańsku (1793) i we Wrocławiu (1797).
Bibl.: Dąbrowski: Aktorowie; Dąbrowski: Teatr w Białymstoku; Raszewski: Staroświecczyzna; Raszewski: Z tradycji teatr.; Rocz. T.N. 1813 s. 42 (Krótka kronika t. polskiego).
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
