Lucjan Ortyński
ORTYŃSKI Lucjan Adam, właśc. L.A. Eisenbach (1836 Kiełczyna pow. opatowski - 1873 pod Sieradzem), aktor, dyr. teatru. Był synem Józefa Eisen-bacha i Leopoldy z Michalczewskich, mężem -> Marii O., potem -> aktorki O. W 1858 występował pod pseud. Ortyński w zespole A. Gubarzewskiego w Rzeszowie i Iwoniczu; już wtedy wyróżniał się "elegancją gry". W październiku tego roku wystąpił we Lwowie w "Krakowiakach i Góralach" i został zaangażowany do t. lwow.; grał role amantów salonowych do marca 1860. Od czerwca do września 1860 występował z zespołem P. Ratajewicza, m.in. w Krasnymstawie, Zamościu, Lublinie i Łęcznej, grał wtedy m.in. role Narcyza ("Pafnucy i Narcyz") i Męża ("Piętro wyżej"). Potem wyjechał do Warszawy, gdzie zapewne chciał się zaangażować. Od listopada 1860 występował w zespole A. Ładnowskiego w Płocku, w lipcu i sierpniu 1861 u P. Ratajewicza w Lublinie, od października tego roku u K. Łobojki w Nowym Sączu; wkrótce został reżyserem i kierownikiem artyst. tego zespołu, pozostawiając Łobojce sprawy administracyjne i tytuł dyrektora. W poważnym stopniu przyczynił się do podniesienia poziomu przede wszystkim przez odpowiedni dobór repertuaru. Stworzyło to korzystne warunki dla rozwoju talentu H. Modrzejewskiej, występującej tam wówczas. Do zespołu K. Łobojki należał do września 1862, a po bankructwie antreprenera objął kierownictwo zespołu i dawał przedstawienia prawdopodobnie w Złoczowie, a w początku 1863 w Przemyślu. Od 7 III do 17 VIII 1863 prowadził stały t. pol. w Czerniowcach. Od kwietnia należała do jego zespołu H. Modrzejewska, z którą O. często grał główne role, jak np. Botwela ("Maria Stuart" J. Słowackiego), Zbigniewa ("Mazepa"), Gustawa ("Śluby panieńskie"). Od 1 X 1863 zaczął nowy sezon w Czerniowcach prowadząc teraz dwie sceny, pol. i niemiecką. Zrażony trudnościami finansowymi ok. 20 XI tego roku odstąpił kierownictwo t. pol. W. Rapackiemu, a sam prawdopodobnie prowadził do maja 1864 t. niemiecki. W sez. 1864/65 występował w Łodzi w zespole F. Sellina, potem podobno był w Paryżu. 16 XII 1865 debiutował w WTR w roli Hrabiego ("Okno na pierwszym piętrze"), potem grał jeszcze 22 XII - Gustawa ("Śluby panieńskie"), a w lutym 1866 - Hrabiego Bolingbroke ("Szklanka wody"). Z Warszawy wyjechał prawdopodobnie do Łodzi i grał tam jeszcze przez kilka miesięcy. Od czerwca 1866 do stycznia 1867 występował w Lublinie i Radomiu w zespole A. Trapszy, potem w Kaliszu u F.L. Stobińskiego. Następnie zorganizował własny zespół, z którym 1 V 1867 zaczął dawać przedstawienia w Kaliszu, od 1 I 1868 występował w Sieradzu, w maju w Radomiu, a od maja do września w Kielcach. Po likwidacji tego zespołu od września 1868 występował u M. Stengla w Bielsku. W 1869 znowu zorganizował własny zespół i grał z nim w sierpniu w Piotrkowie, a we wrześniu w Częstochowie. Tam zadłużył się i podobno uciekł do Galicji. W sez. 1869/70 znowu występował w Łodzi w zespole F. Sellina, a od 7 IV do 3 XII 1870 grał w t. krak. takie role jak: Horacy ("Przysięga Horacego"), Chaseuil ("Adrianna Lecouvreur"), Dymitr ("Dymitr i Maria"), Adolf ("Panna mężatka").
Celował w rolach amantów komediowych i salonowych. K. Estreicher nazywał go "prawdziwie salonowym aktorem", a recenzent "Czasu" chwalił jego "właściwe ruchy, wymowną gestykulację, płynność w wysłowieniu i brak przesady". Z powodzeniem grał także role charakterystyczne, np. Księcia ("Pan Geldhab").
Bibl.: Almanach Modrzejewskiej; Estreicher: Teatra; Got: Teatr Koźmiana; Krzesiński: Koleje życia s. 401-404, 414; Pepłowski: Teatr we Lwowie I; Czas 1870 nr 81; Dz. Warsz. 1867 nr 269, 281, 1868 nr 21; Kur. warsz. 1867 nr 87, 181,269, 1869 nr 196, 208; Pam. teatr. 1959 z. 4 (J. Got), 1962 z. 1 (S. Dąbrowski); Afisze, IS PAN; Akt ślubu, katedra w Płocku (wg informacji S. Dąbrowskiego); Chomiński.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
