Osoby

HUTNIKIEWICZ Artur Maria, ur. 12.01.1916, Lwów – zm. 16.04.2005, Toruń.

Historyk literatury, krytyk i edytor. Znawca twórczości Stefana Żeromskiego i autor syntezy Młoda Polska. Brał udział w dyskusji o miejscu i roli dramatu w powstawaniu dzieła teatralnego i jego przynależności do badań właściwych dla procesu historycznoliterackiego.

Po ukończeniu gimnazjum w 1934 studiował polonistykę, filologię klasyczną i historię na Uniwersytecie Jana Kazimierza i w czerwcu 1939 uzyskał dyplom magistra filozofii w zakresie filologii polskiej. Następnie został asystentem wolontariuszem przy Katedrze Polskiej Literatury Porównawczej. Gdy Lwów został zajęty przez Sowietów, kontynuował studia historyczne na ukraińskim Uniwersytecie im. Iwana Franki we Lwowie (do 1941). Podczas okupacji niemieckiej pracował przymusowo w Baudienst (jako budowlaniec), a od 1942 jako laborant w Instytucie Behringa, w którym produkowano szczepionki przeciw tyfusowi. Jednocześnie brał udział w życiu kulturalnym Lwowa. Po wejściu do miasta wojsk radzieckich w 1944 zdecydował się na kontynuację zarzuconych z konieczności studiów historycznych. W sierpniu 1945 wyjechał do Wałcza i został tam nauczycielem w miejscowym gimnazjum (debiutował tu w jednodniówce „Głos Wałcza” artykułem Państwowe Gimnazjum w Wałczu) . Z końcem 1946 przeniósł się do Torunia, by podjąć pracę na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika jako starszy asystent w Katedrze Teorii Literatury i Literatury Porównawczej. W 1948 doktoryzował się na podstawie rozprawy Forma motywacyjna w kompozycji powieści Żeromskiego, przygotowanej pod kierunkiem Eugeniusza Kucharskiego. W tym czasie współpracował z takimi pismami, jak: „Dziś i Jutro” (1948-1955), „Warszawa” (1948-1949), „Tygodnik Powszechny” (1950-1952). Od 1950 pracował na uczelni jako adiunkt, a w 1956 uzyskał stopień naukowy docenta za studium Żeromski i naturalizm. Od 1956 do 1958 pełnił funkcję prodziekana Wydziału Humanistycznego toruńskiej uczelni, następne dwa lata był delegatem macierzystego wydziału do Senatu Akademickiego. Równocześnie (od 1957 do 1968) był kierownikiem Zakładu Literatury Polskiej XX wieku. Od 1958 należał do zespołu redakcyjnego serii młodopolskiej Obrazu literatury polskiej w XIX i XX w., przygotowywanego w Instytucie Badań Literackich PAN. W 1962 został mianowany profesorem nadzwyczajnym. W 1970 został członkiem Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej PAN. W latach 1972-1977 należał do redakcji „Pamiętnika Literackiego”. W rok po otrzymaniu nagrody Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki (1972) otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. Od 1973 do 1986 kierował Zakładem Historii Literatury Polskiej UMK, a w latach 1980-1986 był dyrektorem Instytutu Filologii Polskiej. Od 1990 do 1993 ponownie uczestniczył w pracach Rady Naukowej IBL, po czym został członkiem Komitetu Nauk o Literaturze PAN. Przez wiele lat działał też w Towarzystwie Naukowym w Toruniu i był członkiem honorowym Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza oraz Towarzystwa im. Stefana Żeromskiego. W 1993 r. wstąpił do reaktywowanej Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie. Toruń nadał mu w 2002 tytuł honorowego obywatela miasta, z którym był związany od 1946. Wykształcił tu blisko 450 magistrów filologii polskiej, 12 doktorów i 8 doktorów habilitowanych. Uwielbiał uczyć. Po przejściu na emeryturę, przez wiele lat prowadził wykład monograficzny dla studentów UMK. Dnia 2.06.1998 odbyła się na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika uroczystość odnowienia doktoratu badacza.

W swoim dorobku A.H. ma ponad 200 rozpraw i esejów, m.in. studium Żeromski i naturalizm, rozprawę Twórczość literacka Stefana Grabińskiego (1887-1936), wielokrotnie wznawianą monografię Stefan Żeromski oraz kompendium wiedzy o literaturze XX w. Od czystej formy do literatury faktu. W późniejszych latach pracy badawczej koncentrował się (z Andrzejem Lamem) nad zredagowaniem przewodnika encyklopedycznego o literaturze polskiej w latach 1918-1945.

Z prac A.H. ważnych dla badaczy teatru należy przypomnieć przede wszystkim jego głos w dyskusji nad miejscem dramatu w wielotworzywowej sztuce teatralnej, którą w 1949 rozpętała Stefania Skwarczyńska. W wyniku tej burzy w myśleniu historyków literatury i teatru nastąpiła trwała zmiana w sposobie traktowania w badaniach tekstów dramatycznych. A.H. bronił prymarnego charakteru tworzywa słownego w dramacie (substancji tekstu), ponieważ wyznacza ono „intencję ideowo-artystyczną” i „pozostaje instancją decydującą”. Dramaturg to – zdaniem autora – przede wszystkim literat, a dobrze napisany dramat (jako utwór literacki) staje się podstawą badań naukowych, także (jeśli nie przede wszystkim) historycznoliterackich. Dla Skwarczyńskiej natomiast słowo w dramacie było tylko zapisem potencjalnego projektu, rodzajem scenariusza inscenizacyjnego. Konsekwencją jej teatralnej koncepcji działa zapisanego słowem stała się pokusa, by jak twierdził A.H., usunąć dramat ze świata sztuki literackiej. A z tą skrajnością badacz, podobnie jak wielu innych polemistów, się nie zgadzał. Uważał bowiem, że należy oddzielić dramat-tekst, który przynależy do literatury, od dramatu jako jednego ze składników (tworzyw) dzieła teatralnego.

Bibliografia

Teatralia

• Czy dramat jest dziełem literackim?, „Dziś i Jutro” 1954, nr 42, s. 3 [wersja poprawiona i skrócona przez autora przedrukowana najpierw w: Wprowadzenie do nauki o teatrze, t. 1, Wrocław 1976, s. 78-84, a ostatnio w poszerzonej antologii Problemy dramatu i teatru, pod red. Janusza Deglera, t. 1. Dramat, Wrocław 2003];
• Życie artystyczne Lwowa w latach międzywojennych, „Semper Fidelis” 1994, nr 3;
• Badania nad literaturą Młodej Polski [jako nowa wersja artykułu Upadek i odrodzenie Młodej Polski w:] Rozwój wiedzy o literaturze polskiej po 1918 roku, oprac. J. Maciejewski, Warszawa 1986;
• Młoda Polska [tu: Dramat i teatr młodopolski], Warszawa 1994 [i wyd. następne].

Ponadto

• Żeromski i naturalizm, Toruń 1956;
• Twórczość literacka Stefana Grabińskiego (1887-1936), Toruń 1959;
• Stefan Żeromski, Warszawa 1960 [i wyd. następne];
• Od czystej formy do literatury faktu. Główne teorie i programy literackie XX stulecia, Warszawa 1965 [i wyd. następne];
• „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego, Warszawa 1967 [i wyd. następne];
• „Hymny” Jana Kasprowicza, Warszawa 1973;
• Portrety i szkice literackie, Warszawa 1976 [tu m.in.: Literatura i teatr w okresie II Niepodległości];
• Żeromski, Warszawa 1987, Literatura polska w XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny, pod red. A. Hutnikiewicza i A. Lama, t. 1-2, Warszawa 2003.

Prace redakcyjne

• Eugeniusz Kucharski, Toruń 1957 [poświęcone fredrologowi i autorowi opracowania /pracy doktorskiej/ z 1909 pt. Romantyzm w komediach Fredry];
• Obraz literatury polskiej, Seria 5, Literatura okresu Młodej Polski, t. 1-4, Warszawa/Kraków, 1967-1977;
• Stefan Żeromski, Wybór opowiadań, Wrocław 1971;
• Stefan Żeromski, Syzyfowe prace, Wrocław 1973;
• Stefan Grabiński, Utwory wybrane, t. 1-3, Kraków 1980;
• Adolf Nowaczyński, Wielki Fryderyk, [tu: Wstęp], Wrocław 1982;
• Eugeniusz Kucharski: Między teorią a historią literatury, Warszawa 1986;
• Jerzy Szaniawski, Wybór dramatów, Wrocław 1988.

Milan Lesiak