Janina Ankudowicz-Preiss
Janina Barbara Ankudowicz (Kudowicz), po mężu Preiss (4 grudnia 1895, Warszawa – koniec 1943 lub początek 1944, Warszawa)
suflerka i statystka
W 1918 zaczęła pracować jako suflerka i statystka w Teatrze Miejskim w Łodzi, a w latach 1924–1925 była zatrudniona w Teatrze Miejskim w Toruniu. Następnie przeniosła się do Warszawy, gdzie w 1933 wcieliła się w postać Marmuzel de Serdel w sztuce Rewolucja w Pikutkowie na deskach teatru Nowe Ateneum. Już wówczas miała w środowisku artystycznym złą opinią za sprawą skandali obyczajowych i kryminalnych z jej udziałem – 1 lipca 1934 przy ul. Bronisława Pierackiego (Foksal) w Warszawie napadła na przemysłowca Zygmunta Nowakowskiego i oblała go żrącą substancją, za co została skazana na karę więzienia.
Po krótkim pobycie w areszcie odzyskała wolność i kontynuowała pracę suflerki – w latach 1937–1938 działała w Teatrze Miejskim im. Elizy Orzeszkowej w Grodnie. Kiedy w czasie występu jednej z aktorek zaczęła ubliżać jej na scenie, groziło jej wyrzucenie ze Związku Artystów Scen Polskich. „Sprawa oparła się o ZASP, kazano ją usunąć, gdyż aktorzy nie chcieli z nią pracować. Wdał się w to inspektor pracy. Kazano zapłacić Ankudowicz odszkodowanie. Grodnicki [dyrektor teatru Józef Grodnicki – przyp. aut.] spłacał je jeszcze w czasie wojny” – opisywała w meldunku z 25 czerwca 1943 członkini ZWZ/AK Stanisława Karsov-Szymaniewska ps. Hanna.
W lipcu 1938 Ankudowicz wraz z aktorem i śpiewakiem Łucjanem Włodzimierzem Preissem brała udział w strajku głodowym w teatrze grodzieńskim. Stanęła w jego obronie, kiedy w maju 1938 został skreślony z listy członków ZASP-u po skandalu związanym z szantażowaniem przez niego reżysera Romualda Gantkowskiego. Po dwóch tygodniach obydwoje trafili do szpitala, a protest nie odniósł oczekiwanych rezultatów, tj. nie doprowadził do przywrócenia Preissa na listę członków ZASP-u.
Następnie Ankudowicz i Preiss przeprowadzili się do Poznania, gdzie we wrześniu 1939 wzięli ślub. W grudniu 1939 suflerka trafiła do obozu przesiedleńczego na Głównej (Lager Glowna), a następnie wywieziono ją na teren Generalnego Gubernatorstwa. W latach 1940–1943 była zatrudniona jako suflerka w warszawskich teatrach jawnych – teatrze Komedia i Teatrze Małych Form Miniatury, a także grywała niewielkie role, m.in. Antoniowej w sztuce Kochanek to ja w teatrze Komedia.
W meldunkach polskiego państwa podziemnego Janina Barbara Ankudowicz-Preissowa opisywana jest jako niebezpieczna szantażystka, która swoimi donosami doprowadziła do aresztowania kilkudziesięciu osób. Kiedy w listopadzie 1940 jej mąż został zabity przez Niemców, zaczęła obwiniać o wybuch wojny Polaków, a swoimi działaniami chciała pomścić jego śmierć. „Zadenuncjowała Nowakowskiego, handlowca – siedzi już w Oświęcimiu, swoją byłą gospodynię, że czyta prasę niepodległościową, Toczkowa, że jest Żydem z pochodzenia, gdyż chciała zabrać po nim mieszkanie” – meldowała na jej temat Stanisława Karsov-Szymaniewska.
Według informacji zebranych przez ZWZ/AK to właśnie ona miała przyczynić się do tego, że Dobiesław Damięcki został oskarżony przez Niemców o udział w zabójstwie Igo Syma, a także doprowadzić do aresztowania reżysera Romana Niewiarowicza i aktorki Ewy Stojowskiej oraz dyrektora teatru Komedia Józefa Artura Horwatha i jego partnerki Hanki Libickiej. Za swoją współpracę z Niemcami została zlikwidowana przez działaczy polskiego państwa podziemnego.
Bibliografia
M. Rutowska, Lager Glowna. Niemiecki obóz przesiedleńczy na Główne w Poznaniu dla ludności polskiej (1939–1940), Poznań 2008 (lista transportowa 11, str. 16); M. Teler, Zagadka Iny Benity. AK‑torzy kontra kolaboranci, Warszawa 2021; „Dzień Dobry” 1934, nr 181; „Ilustrowana Republika” 1938, nr 203; „Kurier Poznański” 1939, nr 398; „Kurier Warszawski” 1938, nr 60; „Nowy Dziennik” 1938, nr 219; materiały ewidencyjne dot. Barbary Ankudowicz-Preiss, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej; materiały ewidencyjne dot. Iny Benity, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej; raporty informacyjne wywiadu i kontrwywiadu Okręgu Warszawskiego AK za czas od dnia 29 czerwca do 2 października 1943, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, sygn. IPN BU 380/8, t. 1.
Marek Teler (2024)
