Osoby

Ur. 11 kwietnia 1925 we Fryštácie (pol. Frysztat, dziś część Karwiny) w należącej do Czechosłowacji części Śląska Cieszyńskiego, zm. 14 października 2014 w Cieszynie.

Doktor nauk humanistycznych, polonista-językoznawca i badacz kultury, historyk teatru, pedagog.

W 1952 ukończył studia na Wydziale Filologii Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, w 1978 obronił pracę doktorską i uzyskał stopień naukowy doktora nauk humanistycznych przyznany przez Radę Naukową Śląskiego Instytutu Naukowego w Katowicach.

W latach 1952–1960 był nauczycielem w Państwowym Liceum Pedagogicznym w Cieszynie, następnie pracował jako wykładowca w Studium Nauczycielskim w Cieszynie (1960–1971), a później na kierunku filologii polskiej w cieszyńskiej filii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (1971–1974). Od 1973 do 1986 kierował Powiatową Biblioteką Pedagogiczną w Cieszynie (od 1975 Filia Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Bielsku-Białej).

Aktywnie uczestniczył w życiu intelektualnym i artystycznym Cieszyna. Udzielał się w amatorskim ruchu teatralnym m.in. jako organizator i opiekun koła dramatycznego w liceum czy członek zespołu lalkowego „Skrzatki Cieszyńskie” (1961–1971). Zasiadał w jury konkursów recytatorskich. Działał w cieszyńskich oddziałach Polskiego Towarzystwa Historycznego, Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego, Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza. Należał do Towarzystwa Miłośników Regionu w Cieszynie. Wygłaszał referaty i odczyty na temat kultury na Śląsku Cieszyńskim, głównie historii życia teatralnego. Artykuły na te tematy publikował w czasopismach naukowych („Zaranie Śląskie”, „Śląskie Studia Historyczne”, „Watra”, „Pamiętnik Cieszyński”), wydawnictwach regionalnych („Kalendarz Cieszyński”, „Kalendarz Beskidzki”, ostrawski „Kalendarz Śląski”) i prasie lokalnej („Głos Ziemi Cieszyńskiej” i zaolziański „Zwrot”).

W pracy naukowo-badawczej zajmował się dziejami ruchu teatralnego na Śląsku Cieszyńskim i pograniczu morawskim od początków polskiego odrodzenia narodowego w połowie XIX wieku po rok 1918. Ukoronowaniem tych badań była dwutomowa monografia (1980). Gruntowne prace poświęcił też pisarzom ze Śląska Cieszyńskiego: Janowi Łyskowi (1887–1915) – poecie, działaczowi oświatowemu, dowódcy Legionu Śląskiego poległemu w boju pod Kościuchówką – oraz Jerzemu Proboszowi (1901–1942), pisarzowi i działaczowi społecznemu rodem z Istebnej, zamordowanemu w Dachau; m.in. autorowi widowiska regionalnego Wesele górali istebniańskich (wyst. 1928 w Czytelni Katolickiej w Jabłonkowie, wyd. w „Zaraniu Śląskim” 1937 z. 4, 1938 z. 1, z. 3, z. 4; 1939 z 1.). 

Bibliografia

Monografia

• Polskie życie teatralne na Śląsku Cieszyńskim i pograniczu morawskim w latach 1852–1918 (w kwestii narodowotwórczej funkcji rozwoju kultury na Śląsku w XIX i na początku XX wieku), Cz. 1 i Cz. 2, Aneks, Wrocław 1980.

Artykuły – teatralia

• Z teatrologii cieszyńskiej, „Zwrot” (Český Těšín) 1972, nr 7, s. 34–36;
• I tak to się zaczęło... W 120. rocznicę pierwszego polskiego przedstawienia w Cieszynie, „Zwrot” (Český Těšín) 1973, nr 1, s. 13–14;
• Pierwsze polskie przedstawienia amatorskie w Cieszynie, „Zaranie Śląskie” 1974, s. 311–317;
• Teatr Czytelni Ludowej (1863–1881), „Głos Ziemi Cieszyńskiej” 1974, nr 4, s. 4; nr 5, s. 4;
• Początki życia scenicznego na wsi cieszyńskiej, „Głos Ziemi Cieszyńskiej” 1974, nr 25, s. 4;
• Pierwsze gościnne występy polskich teatrów zawodowych na Śląsku Cieszyńskim, „Głos Ziemi Cieszyńskiej” 1974, nr 39, s. 4;
• Rola Czytelni Ludowej w Cieszynie w polskim życiu teatralnym na Śląsku Cieszyńskim w latach 1863–1881, [w:] „Śląskie Studia Historyczne”, t. 1, red. J. Chlebowczyk, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1975, s. 315–372;
• Polskie przedstawienia amatorskie w Karwinie, „Kalendarz Beskidzki” 1976, s. 138–141;
• Początki polskiego teatru robotniczego na Śląsku Cieszyńskim, „Kalendarz Beskidzki” 1978, s. 129–133;
• Udział „Jedności” w amatorskim ruchu teatralnym na Śląsku Cieszyńskim w latach 1898–1907, „Kalendarz Śląski” (Ostrava) 1978, s. 83–86 [wersja cyfrowa];
• Udział nauczycieli w polskim życiu teatralnym na Śląsku Cieszyńskim przed 1918 r. [w:] Spod piastowskiej wieży (katalog Sekcji Literackiej ZNP w Cieszynie), Rada Zakładowa ZNP w Cieszynie, Cieszyn 1979, s. 12 [fragment pracy wyróżnionej w Konkursie Historycznym zorganizowanym w 1978 r. przez Zarząd Główny Związku Nauczycielstwa Polskiego w Warszawie];
• Ruch sceniczny na Śląsku Cieszyńskim, „Kalendarz Beskidzki” 1979, s. 89–95.
• Z zagadnień zdobywania tekstów scenicznych przez polskie kółka amatorskie na Śląsku Cieszyńskim, „Watra. Rocznik Bielski”, Bielsko-Biała 1980, s. 116–126;
• Z kart teatralnych Śląska Cieszyńskiego, „Kalendarz Cieszyński” 1985, s. 61–64;
• Polskość przede wszystkim, „Kalendarz Cieszyński” 1986, s. 89–92.
• Z tradycji jasełkowych widowisk, [w:] Jasełka Cieszyńskie, Towarzystwo im. Zofii Kossak, Cieszyn 1986, b.p.;
• Działalność teatralna nauczycieli, „Kalendarz Cieszyński” 1987, s. 109–112;
• Odnawianie więzi, „Kalendarz Cieszyński” 1989, s. 92–94;
• Z początków amatorskiego ruchu scenicznego w Wędryni, „Zwrot” (Český Těšín) 1981, nr 1, s. 78;
• Z problematyki teatralnej Śląska Cieszyńskiego i pogranicza morawskiego z lat 1852–1918, „Zwrot” (Český Těšín) 1992, nr 8, s. 22–24; nr 9, s. 35–37; nr 10, s. 23–25;
• Z problematyki teatralnej Śląska Cieszyńskiego i pogranicza morawskiego z lat 1852–1918, [w:] 40 lat Sceny Polskiej w Czeskim Cieszynie (materiały z sesji naukowej z dnia 11 października 1991 r.), Uniwersytet Śląski Filia w Cieszynie, Cieszyn 1993, s. 6–19;
• Z tradycji teatralnych Śląska Cieszyńskiego, [w:] Problemy pogranicza regionalnego i kulturowego – Teatr, Uniwersytet Śląski, Filia w Cieszynie, Cieszyn 1993, s. 6–19;
• Polskie życie teatralne na Śląsku Cieszyńskim w latach 1852–1918, „Zwrot” (Český Těšín) 2006, nr 5, s. 14–19; nr 6, s. 16–21; nr 7, s. 15–20; nr 8, s. 18–23;
• Nauczyciele w polskim życiu teatralnym. Na Śląsku Cieszyńskim przed 1918 r., „Kalendarz Cieszyński” 2007, s. 125–128.

Artykuły – historia literatury

• Jan Łysek. Zarys życia i twórczości, „Zeszyty Naukowe WSP w Katowicach” 1965, z. 3, Prace Historycznoliterackie Katedry Historii Literatury Polskiej, Katowice 1965, s. 183–208;
• Jerzy Probosz (1901–1942), „Pamiętnik Cieszyński”, t.2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1972, s. 169–180 [wersja cyfrowa].

Bibliografia przedmiotowa

• Krehut-Raszyk Dorota: Nauczyciel jakich mało. Tak Cieszyn zapamiętał Bolesława Orszulika, „Głos Ziemi Cieszyńskiej” 2015, nr 13;
• Orszulik Wiesława: Bolesław Orszulik – badacz kultury, historyk teatru, pedagog, „Kalendarz Cieszyński” 2019, s. 106–108;
• Orszulik Wiesława: Dr Bolesław Orszulik. Bibliografia prac autora i o autorze, „Impresje Biblioteczne” 2018, nr 2, s. 33–44;
• Wiesława Orszulik, Teatrologia Śląska Cieszyńskiego. Bolesław Orszulik w przestrzeni kultury, Cieszyn 2019.

Janusz Legoń (2019)