Opera w 3 aktach; libretto: kompozytor, wg dramatu J. Gawatowica.
Prapremiera: Łódź 26 IV 1969.
Osoby: Prologus i Epilogus - tenor; Jan Chrzciciel - baryton; król Herod - bas; Herodyjada - sopran; Czarci: Kuflik - bas; Garstka - baryton; Krzaczek - tenor; Angelus - tenor; kapłan I - tenor; kapłan II - baryton; dworzanie - tenor; baryton i bas; wieśniacy - tenor; baryton i bas; Śmierć - mezzosopran; dwaj oratorzy - partie mówione; córka Herodyjady - rola taneczna; kat - rola niema; goście Heroda, straż, pielgrzymi, żebracy.
Akcja rozgrywa się w 29 roku n.e.
Akt I. Prorok Jan siedzi samotnie w swej pustelni. Przechodzący nie opodal wieśniacy spostrzegają osobliwą postać - powiadamiają o tym kapłanów, którzy niebawem wraz z nimi przybywają do pustelni. Jan opowiada im o swoim posłannictwie: ma iść pomiędzy lud i nawoływać do powrotu na drogę wiary i sprawiedliwości. Zaniepokojeni kapłani odchodzą, natomiast przed samotnią Jana pojawiają się Czarci, próbując kusić świętobliwego męża. Na pomoc prorokowi przybywa Angelus - Anioł, który zbrojny w nadprzyrodzoną moc przepędza diabłów. W imieniu niebios poleca on teraz Janowi, aby udał się na dwór króla Heroda i nakłonił go do zejścia z drogi grzechu i występku.
Akt II. Niespokojne jest serce króla Heroda. Oto zapałał on grzeszną namiętnością do żony swego brata, pięknej Herodyjady. Usłużni dworacy pocieszają władcę i niebawem przyprowadzają Herodyjadę wraz z jej córką do królewskiej komnaty. Uradowany Herod zwołuje wszystkich na wspaniałą ucztę, którą jednak przerywa gwałtowne wejście Jana Chrzciciela. W ostrych słowach gromi on króla za popełniony przezeń grzech cudzołóstwa - oburzona tym Herodyjada namawia króla, aby kazał wtrącić proroka do ciemnicy.
Uczta trwa dalej; kulminacyjnym jej punktem staje się pełen zmysłowego czaru egzotyczny taniec młodziutkiej córki Herodyjady. Zachwycony tym tańcem i urodą dziewczęcia Herod obiecuje spełnić każde jej życzenie. Teraz zabiera głos Herodyjada, która w imieniu córki żąda... głowy Jana Chrzciciela. Herod jest przerażony, musi jednak dotrzymać słowa; na jego rozkaz kat udaje się do więzienia i po chwili wraca, przynosząc ściętą głowę Jana.
Akt III. Trzej Czarci przechwalają się swoimi wyczynami. Zjawia się Angelus, który niesie w worku głowę Jana Chrzciciela, opłakując śmierć świętobliwego proroka. Opłakuje swój zbrodniczy czyn także król Herod, którego dręczą wyrzuty sumienia i przeczucie bliskiej kary. Istotnie - niebawem przybywa Śmierć, która ścina złego króla. Na to tylko czekały diabły, które z szyderczym śmiechem porywają ciało Heroda do piekła.
"Tragedyja o Janie i Herodzie", druga z kolei opera Romualda Twardowskiego - albo, jak dzieło to określa sam kompozytor: "moralitet w dwóch aktach z epilogiem" - powstała w latach 1964-65. Libretto oparte zostało na pięknym, a mało znanym dramacie Jakuba Gawatowica (druga połowa XVI wieku); rola kompozytora jako librecisty ograniczyła się głównie do zredukowania ilości obrazów z pięciu do trzech, zmiany kolejności niektórych scen oraz drobnych retuszów językowych.
W muzyce "Tragedyji" wyodrębnić się dają trzy jak gdyby nurty - czy może trzy "sfery intonacyjne", wyraźnie różniące się charakterem, a przyporządkowane poszczególnym grupom występujących postaci. I tak: chóry, solowe partie Angelusa.
Prologusa i Jana oraz niektóre ustępy orkiestrowe opierają się w dużej mierze na polskim sakralnym folklorze z XVII i XVIII stulecia (na szeroką skalę wykorzystane tu zostały intonacje "Gorzkich żali", stanowiących prawdziwy klejnot naszej dawnej muzyki). Drugi nurt to partie czartów, strażnika i wieśniaków, reprezentujących element plebejski; w partiach tych muzyka, aczkolwiek nie występują w niej bezpośrednie cytaty, wyraźnie nawiązuje do intonacji polskiej muzyki ludowej. Trzeci wreszcie nurt to dwór Heroda, z muzyką najbardziej "kosmopolityczną" - neutralną, nie budzącą żadnych określonych asocjacji. Całość dzieła pomyślana została na zasadzie dawnych misteriów, stanowiących notabene jedno z praźródeł nowożytnego teatru (a także i opery) i mających bogate tradycje w dziejach polskiej kultury.
Źródło: Przewodnik Operowy Józef Kański, PWM 1997
Ukryj streszczenie