Legenda o Józefie
Wątek biblijnej legendy o Józefie, młodym chłopcu żydowskim, którego sprzedano jako niewolnika na dwór dostojnika egipskiego Putyfara, stal się tematem dwóch baletów:
I. Legenda o Józefie
(Josephs Legende)
Balet w 2 obrazach. Libretto: Harry Kessler i Hugo von Hofmannsthal; muzyka: Richard Strauss; choreografia: Michaił Fokin (Sasza Leontiew); scenografia: Jose Maria Sert; kostiumy: Leon Bakst (Jadwiga Umińska).
Prapremiera: Paryż 14 V 1914, Balety Rosyjskie Diagilewa na scenie Opery.
Premiera polska: Warszawa 18 II 1937, Teatr Wielki.
Osoby: Józef, młody pasterz - Leonid Miasin (Sasza Leontiew); żona Putyfara - Maria Kuzniecowa (Sabina Szatkowska); Putyfar - Aleksiej Bułhakow; Szejk,
goście Putyfara, tancerka Sulamitka, ulubiona niewolnica, niewolnicy i niewolnice, tureccy zapaśnicy, muzykanci, Archanioł, straż przyboczna Putyfara.
Obraz I. Sala w pałacu Putyfara. Przy suto zastawionych stołach ucztują goście Putyfara obsługiwani przez niewolników Mulatów; na podwyższeniu siedzą Putyfar i jego żona w otoczeniu niewolników i straży przybocznej, u ich stóp ulubiona niewolnica. Na znak Szejka niewolnicy wnoszą dary dla żony Putyfara, lecz dostojna pani okazuje lodowatą obojętność. Z kolei trzy zawoalowane i trzy nie zawoalowane kobiety popisują się tańcem, który symbolizuje zdejmowanie welonu z oblubienicy w noc poślubną. W tańcu tym bierze udział solistka Sulamitka. Szejk ofiarowuje kobiety Putyfarowi. Jedna z nich blaga o łaskę żonę Putyfara, która uderza ją w twarz i znów pogrąża się w obojętności. Szejk każe teraz wprowadzić tureckich zapaśników. W czasie ich walki Putyfar daje znak i jego straż przyboczna rzuca się z biczami na zapaśników. Żona Putyfara nie reaguje na tę okrutną scenę, jedynie ulubiona niewolnica jest nią głęboko wstrząśnięta. Na skinienie Szejka niewolnicy wnoszą zwiniętą złotolitą matę, w której leży śpiący Józef, otulony pasterskim płaszczem. Szejk budzi go, każe wstać. Płaszcz opada z chłopca. Na wpół przytomny, jakby pogrążony w ekstazie Józef rozpoczyna swój taniec - modlitwę do Boga. Zona Putyfara patrzy zafascynowana na pięknego młodzieńca i jego niezwykły taniec. Putyfar bierze na własność Józefa, żona dostojnika długo przygląda się chłopcu, zawiesza mu na szyi naszyjnik i nagle odwraca się. Uczta skończona. Goście opuszczają salę, służba sprząta ze stołów. Józef zostaje sam. Dwaj słudzy podnoszą wiszący na ścianie dywan, który odsłania ciemną izdebkę z ubogim legowiskiem. Wprowadzony tam Józef otula się płaszczem i po krótkiej modlitwie zasypia.
Obraz II. Józef widzi we śnie anioła, który bierze go w swą opiekę. Do izdebki wkrada się żona Putyfara, pochyla się nad śpiącym Józefem. Dotknięcie jej rąk kojarzy się chłopcu z muśnięciem anielskich skrzydeł, lecz gdy kobieta całuje go w usta, zrywa się przerażony i okrywając się płaszczem ucieka z izdebki do sali. Żona Putyfara czołga się u jego stóp. Przybiegają dwaj słudzy z pochodniami, władczyni każe im pojmać Józefa. Po chwili zbiega się do sali cały dwór, niewolnice otaczają Józefa w dzikim histerycznym tańcu. Na rozkaz Putyfara chłopiec zostaje skuty łańcuchami. W dowód swej niewinności żona Putyfara całuje męża, drze z wściekłością płaszcz Józefa. Ale oto wchodzą już siepacze, niosąc kocioł z płonącym ogniem; wtrącają Józefa do kotła. W blasku jasnego światła ukazuje się Archanioł, płomienie opadają z Józefa. Zona Putyfara zaciska na szyi sznur pereł - dusi się i pada martwa. Żałobny orszak opuszcza salę, a w głębi Archanioł prowadzi Józefa w jasność poranka.
Intencją twórców "Legendy o Józefie" było podkreślenie kontrastu między czystą, uduchowioną postacią Józefa a okrutną, zmysłową żoną Putyfara. Triumf chrześcijańskiej moralności symbolizuje nieco naiwnie postać Archanioła i wniebowzięcie Józefa. Inscenizacja baletu wzorowana była na malarstwie P. Veronese'a i roztaczała renesansowy przepych, nasycony orientalną zmysłowością. R. Strauss, ilustrując dokładnie scenariusz baletu, dążył głównie do połączenia w swej muzyce elementów dramatu i tańca, stosując przy tym bogactwo kolorystyczne i śmiałą harmonikę. Główne postacie określone są motywami przewodnimi: temat żony Putyfara odznacza się brutalną ekspresją, podczas gdy temat Józefa cechuje oszczędność środków, prostota i surowość brzmienia.
Mimo kilkakrotnych późniejszych realizacji, jak H. Krollera w Operze Berlińskiej w 1921 i w Operze Wiedeńskiej w 1922, G. Balanchine'a z Kongelige Danske Ballet w 1931, H. Rosena w Operze Monachijskiej w 1958, balet "Legenda o Józefie" nie zdobył szerszej popularności. Renesans jego datuje się od inscenizacji J. Neumeiera, sc. E. Fuchs, Wiedeń 18 II 1977, Opera, w obs. K. Haigen (Józef) i J. Jamison (żona Putyfara), głównie dzięki wysoko ocenionej kreacji tej murzyńskiej tancerki. W inscenizacji Neumeiera, silnie podkreślającej wszystkie erotyczne akcenty tematu, Józef był postacią nieco dwuznaczną, katalizatorem pożądań nie tylko żony, ale i samego Putyfara. Wersja Neumeiera z J. Jamison w głównej roli kobiecej powtórzona była w 1980 w Operze w Monachium, zaś w Operze w Hamburgu w 1979 rolę tę kreowała inna sławna tancerka murzyńska, D. Wood.
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie