Beau Danube, le
(Nad pięknym Dunajem)
Balet komiczny w 1 akcie. Libretto i choreografia: Leonid Miasin; muzyka: Johann Strauss, oprac. Roger Desormiere; scenografia: Elizabeth i Władimir Poluninowie - dekoracje (wg szkiców Constantina Guysa); Etienne Beaumont - kostiumy.
Prapremiera: Monte Carlo 15 IV 1933, Ballets Russes de Monte Carlo.
Osoby: Huzar - Leonid Miasin; uliczna Tancerka - Aleksandra Danilowa; Narzeczona Huzara - Tatiana Riabuszynska; Dandys - Dawid Liszin; Szwaczka - Irina Baronowa; Malarz, Zapowiadacz ulicznych występów, Atleta, Ogrodnik, modystki, rodzice narzeczonej Huzara, kupcy, mieszczki i mieszczanie wiedeńscy.
Scena przedstawia wiedeński Prater w latach 60-ych XIX w. Przy dźwiękach wiedeńskiego walca spaceruje w parku niedzielny tłum, nawiązują się przelotne znajomości i flirty. Przygodny Malarz maluje portret ładnej Szwaczki, która nie jest obojętna na jego zaloty, lecz odciąga ją elegancki Huzar, by po chwili opuścić dziewczynę dla swej Narzeczonej, idącej na spacer pod czujną opieką rodziców. Huzar tańczy z Narzeczoną (mazurka) i wydaje się bardzo zakochany, lecz nie trwa to długo. Uwagę wszystkich przyciąga grupa ulicznych artystów: Zapowiadacz, Atleta i Tancerka, w której Huzar poznaje swą dawną kochankę. Rozpoczynają się występy. Młoda panienka, widząc poufały stosunek Tancerki do Huzara, mdleje i rodzice muszą ją wyprowadzić. Rozbrzmiewa melodia walca "Nad pięknym modrym Dunajem", ożywiając miłosne wspomnienia Huzara i Tancerki (pas de deux). Ale oto wraca Narzeczona i niewierny Huzar szybko opuszcza Tancerkę, by zapewniać gorąco panienkę o trwałości swego uczucia. Nadbiegają zaniepokojeni rodzice, usiłują rozdzielić narzeczonych, lecz Huzar potrafi zaskarbić sobie ich łaski i zyskać przebaczenie. Na szczęście Tancerka nie przejmuje się zbytnio zdradą kochanka, incydent ten nie psuje pogodnego nastroju i wszyscy w najlepszej zgodzie tańczą wspólnie wesołego kadryla.
Jak wskazuje tytuł, balet "Le Beau Danube" jest ewokacją starego Wiednia, widzianego przez pryzmat operetki. Pierwsza dwu-aktowa wersja tego baletu wystawiona była w Paryżu 17 V 1924 w Theatre de la Cigale, w ramach serii przedstawień Soirees de Paris, organizowanych przez hr. Etienne de Beaumont. Rolę Tancerki ulicznej tańczyła wówczas Lidia Łopuchowa. W repertuarze światowym przyjęła się jednak druga, ostateczna wersja sceniczna z 1933.
Balet "Le Beau Danube" odznacza się wielką prostotą zarówno błahej intrygi, sprowadzającej się do rywalizacji dwóch dziewcząt o serce płochego Huzara, jak i choreografii, złożonej z nieskomplikowanych pas tańca klasycznego. Zręczne zestawienie kontrastowych scen i nastrojów, wdzięk i humor, ruchliwość grup, czyste układy tańców solowych i duetów zapewniły temu baletowi poczesne miejsce w repertuarze wielu teatrów i zespołów; wystawiany był m.in. przez Grand Ballet du marquis de Cuevas, Kongelige Danske Ballet, Opera Comique w Paryżu. Z czasem jednak popularność jego słabła i już począwszy od lat 70-ych nader rzadko pojawiał się w światowym repertuarze; wznowił go jeszcze w 1972 City Center Joffrey Ballet.
Utwory taneczne "króla walca", J. Straussa-syna, i atmosfera starego mieszczańskiego Wiednia były wielokrotnie wykorzystywane przez innych choreografów. Spośród tego typu "operetkowych" baletów największą popularność zyskał "Bal kadetów" ("The Graduation Ball"), chor. D. Liszin, sc. A. Benois, Sidney 28 II 1940, Original Ballet Russe; przedstawia on szereg zabawnych epizodów na balu wydanym dla miejscowych kadetów przez maturzystki w wiedeńskim pensjonacie żeńskim. W partiach solowych wystąpili T. Riabuszynska i D. Liszin. Publiczność polska oglądała ów balet trzykrotnie: w czasie występów Ballet Theatre w maju 1958, holenderskiego Het Nationale Ballet na przełomie stycznia i lutego 1964 i Kongelige Danske Ballet w marcu 1967. Zespół ten wznowił go jeszcze w 1977.
Z innych baletów tego typu do muzyki J. Straussa wymienić należy: "Dziś wieczór Johann Strauss!" ("Tonight Johann Strauss!"), chor. K. Jooss, sc. G. Kirsta, Londyn 21 X 1935, Gaiety Theatre, Ballets Jooss, soliści: E. Kahl i O. Struller.
"Straussiana", chor. W. Burmeister, sc. S. Gersztein, Moskwa 25 X 1941, Teatr Muzyczny im. Stanisławskiego i Niemirowicza-Danczenki; soliści: M. Sorokina (Aktorka), A. Tolski (jej Partner), A. Klejn (Poeta) i A. Urusowa (jego Ukochana).
"Błękitny Dunaj", libr. N. Wołkow, chor. B. Fenster, sc. T. Bruni, Leningrad 13 XII 1956, Teatr Mały.
"Walce wiedeńskie" ("Vienna Waltzes"), walce J. Straussa, R. Straussa i F. Lehara, chor. G. Balanchine, dek. R. Ter-Arutunian, kost. B. Karinska, New York City Ballet 23 VI 1977, sol. K. von Aroldingen, J. d'Amboise, P. McBride, H. Tomasson, S. Leland, P. Martins, S. Farrell, J.-P. Bonnefous.
Wspomnieć też należy, że Opera Wiedeńska przypomniała trzy walce J. Straussa: "Wiedeńska krew", "Kobieta, wino i śpiew", "Róże Południa", w ukł. G. Wiesenthal, jednej z austriackich przedstawicielek tańca "wyzwolonego", znanej z interpretacji walców wiedeńskich. Premiera wznowienia odbyła się 26 VI 1977, z udz. solistów L. Scheuermann i M. Birkmeyera.
"Zemsta nietoperza" ("La Chauve-souris"), baletowa wersja operetki skomponowana przez R. Petit i wystawiona w dek. G. Coltelacciego, kost. F. Squarciapino, 2 VI 1979, Opera w Monte Carlo, i niebawem przeniesiona do repertuaru Ballets de Marseille, w obs. Z. Jeanmaire (Bella), D. Ganio (Johann), L. Bonino (Ulrich). Do tej samej partytury J. Straussa, lecz w aranż. J. Lanchbery'ego, R. Hynd stworzył dla PACT Ballet w Johannesburgu balet "Rosalinda", wyst. 24 IV 1978, i wznowił go 6 III 1979 z London Festival Ballet, sc. P. Docherty, w obs. P. Ruanne i J. Kage.
"Cesarski walc" w instr. A. Schonberga i "Walc" z operetki "Baron cygański" w instr. A. Weberna były tłem muzycznym baletu "Einlage" ("Wstawka"), chor. H. van Manen, sc. J.P. Vroom, Amsterdam 16 I 1980, Het Nationale Ballet, sol. C. Davis, J. Vondersaar, H. Jurriens.
W Polsce inscenizowano trzykrotnie tematy z kręgu wiedeńskiej operetki jako balety do muz. J. Straussa:
"Bagatela", chor. J. Kapliński, sc. W. Gawęcki, Poznań 6 IV 1946, Teatr Wielki. Treścią tego jednoaktowego baleciku są zaloty dwóch fircyków do dwóch córek srogiego burmistrza, uwieńczone sukcesem dzięki interwencji sprytnej modniarki (B. Bittnerówna). Balet wznowiono 12 X 1967 w Operetce Warszawskiej. Dwie następne inscenizacje zbliżone były tematycznie do "Balu kadetów".
"Pierwszy walc", chor. Z. Kamiński, sc. S. Bąkowski, Gdańsk 14 III 1970, Opera Bałtycka, w obs. J. Górska (I Pensjonarka), B. Kropidłowski (I Kadet), Z. Jasman (Generał).
"Na pensji panny Hortensji", libr. T. Szymański, chor. B. Kasprowicz, sc. K. Kępińska, Poznań 8 V 1977, Opera, w obs. M. Połyńczuk, I. Kwiecień, K. Matecka (Panienki), E. Koprucki (Generał), J. Starida (Porucznik).
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie