Artykuły

Wystawiając pod koniec sezo­nu teatralnego "Martwe dusze" Gogola - Teatr Polski chciał tym mocnym akcentem podkreślić swoje miejsce w teatralnej geografii Warszawy. Miejsce, którego przez kilka ostatnich lat nie zawsze z najlepszym powodze­niem szukał i znajdował.

Powieść Gogola spotkała się z niezwykle serdecznym przyjęciem wśród postępowej inteligencji ro­syjskiej Petersburga i Moskwy. Stanowiła po "Rewizorze" dal­szy akt oskarżenia pańszczyźnia­nego ustroju carskiej Rosji. Wiel­ki krytyk rosyjski - Bieliński napisał kiedyś o "Martwych du­szach", iż bezlitosna satyra, gorz­ki śmiech, to pozytywny bohater utworów Gogola.

"Martwe dusze" należą do tych powieści, które są najczęściej adaptowane dla potrzeb teatru. W Polsce grane były od dawna, a autorami przekładów byli m. in. tacy wybitni poeci, Julian Tuwim i Władysław Broniewski.

Obecne przedstawienie w Teatrze Polskim należy chyba do najciekawszych w okresie powojennym. Pozornie bowiem są "Martwe dusze" łatwe do adaptacji dla potrzeb współczesnego teatru głównie dlatego, że mają wiele ról charakterystycznych. "Martwe dusze" inspirują adaptatorów, działają na wyobraźnię teatralną plastyką ujęć i precyzją opisów. Powodzenie ich na scenie zależy jednakże od spełnienia kilku podstawowych warunków. Jest to powieść romantyczna, pełna poezji i głębokiego liryzmu, równocześnie jest to powieść satyryczna. Chcąc oddać całe jej piękno nie można odejść od realiów ówczesnej mikołajewskiej Rosji.

To stanowiło podstawową trudność dla inscenizatorów "Martwych dusz" w Teatrze Polskim. Z tej trudności i z wielu innych zdawali sobie doskonale sprawę adaptatorzy powieści: August Kowalczyk i Jan Kurczab. Chyba poza pierwszymi dwoma scenami, z zadania tego wywiązali się jak najlepiej. Najwięcej trudności piętrzyło się rzecz jasna przed reżyserem - Władysławem Hańczą.

Główna rolę Cziczikowa w tym przedstawieniu gra Wieńczysław Gliński. Praktycznie prawie nigdy nie schodzi ze sceny. Dlatego od tej interpretacji zależało całe przedstawienie. Gliński interpretuje Cziczikowa jako znakomite­go psychologa, który z góry ma ułożony plan i potrafi, mimo nieprzewidzianych trudności, wyjść z każdej sytuacji. Jest to w in­terpretacji Glińskiego kombinator najwyższego lotu. Każdy mo­ment, swojego pobytu na scenie potrafi wykorzystać i wyeksponować wszystkie chwyty słowno-sytuacyjne, jakich dostarczyli mu autor i reżyser. Jest to wielka rola w dorobku tego sympatycznego, subtelnego i doświadczonego aktora.

Druga ważna rola powierzona została Stanisławowi Jasiukiewiczowi. Ziemianin Nozdriew w interpretacji Jasiukiewicza jest zupełnie innym typem od Cziczikowa. Jest groźny w swoim nieobliczalnym charakterze, pijacko-kartograjskim i zawadiackim. Jasiukiewicz wydobył z tej postaci wszystkie podstawkowe cechy zachłanności, pijaństwa i ąwanturniczości ówczesnej klasy ziemiańskiej w Rosji.

Leon Pietraszkiewicz z dużym umiarem, ale najbliższy oryginałowi zagrał plugawego Sobakiewicza... Stworzył sylwetkę odrażającego, groźnego zarazem społecznego gada, który potrafi wszystko zrobić dla pieniędzy. Jest to obok Cziczikowa - Glińskiego i Nozdriewa - Jasiukiewicza najciekawsza kreacja aktorska.

Wyraziste postacie stworzyli, m. in. Maria Żabczyńska w roli ciemnej, chciwej staruchy Koroboczki, Tadeusz Fijewski, jako kutwa i przerażający skąpiec - Pluszkin oraz Marian Wyrzykow­ski jako tępawy Maniłow.

Warszawskie przedstawienie "Martwych dusz" jest przede wszystkim znakomitym popisem gry aktorskiej. Bierze w nim udział około 50 osób. Ważną rolę integrującą spełnia bardzo zrośnięta z teatrem scenografia Te­resy Roszkowskiej, robiąca silne wrażenie już od pierwszych scen, oraz interesująca muzyka Augustyna Blocha.

Przedstawienie warszawskie "Martwych dusz" jest mocnym akcentem ostatnich dwóch mie­sięcy kończącego się sezonu teatralnego, przebiegającego głów­nie pod kątem prezentacji klasyki narodowej i światowej. Właśnie ta inscenizacja jest najlep­szym potwierdzeniem potrzeby dobrej prezentacji tego typu utworów.