Artykuły

Jutro Polska Orkiestra Radiowa pod dyrekcją Łukasza Borowicza wykona fragmenty instrumentalne "Halki" Stanisława Moniuszki w wersji, w jakiej usłyszała ją publiczność podczas prawykonania w roku 1858.

Odtworzył ją, na podstawie rękopisu partytury i jej pierwszych drukowanych wydań, krakowski dyrygent Tadeusz Płatek, pracujący w nowo powstałej Operze i Filharmonii Podlaskiej.

- Asystując w 2011 roku Borowiczowi przy realizacji "Halki" w Operze Krakowskiej słyszałem wiele krytycznych uwag na temat dostępnej na rynku partytury. Skłoniło mnie to do odwiedzin Muzeum i Archiwum Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego im. Stanisława Moniuszki, gdzie ogromnie życzliwi Andrzej i Irena Spózowie udostępnili mi rękopisy "Halki" oraz pierwodruk pełnej partytury z 1861 r. Spędziłem tam tydzień. Parę miesięcy później, przy okazji dyplomu, kiedy to dyrygowałem "Halkę" w Operze Krakowskiej, wręczyłem Łukaszowi Borowiczowi źródłowy tekst Uwertury - mówi Tadeusz Płatek. - Później podobnie opracowałem Mazura, Tańce góralskie oraz Antrakt do III Aktu i w takiej wersji zabrzmią teraz podczas koncertu w Polskim Radiu.

Jak podkreśla Tadeusz Płatek, aż do połowy XX w. wykonywano w zasadzie oryginalną wersję Moniuszki. Dopiero w 1951 roku wprowadzono zmiany w instrumentacji, artykulacji, dopisano instrumenty, pozmieniano trochę harmonię, jak i określenia wykonawcze dotyczące tempa, dynamiki i ekspresji. Otwierającym operę fletowi i klarnetowi przez niemal sto lat towarzyszyło oznaczenie "piano dolce" (cicho, łagodnie). Kazimierz Sikorski i Grzegorz Fitelberg, którzy przygotowali wydanie "Halki" dla PWM z roku 1951, zmienili je na "poco forte, molto espressivo" (dość głośno, z wielką ekspresją).

- Setki takich drobnych zmian sprawiły, że "Halka" stała się bardziej forte i espressivo, a mniej piano i dolce. Oszczędną, francuską, chciałoby się powiedzieć, w wyrazie instrumentację uzupełniono np. o "brakujące" puzony, waltornie i kotły - wskazuje Tadeusz Płatek. - "Halka" w instrumentacji Moniuszki była lżejsza, była pozbawiona niemieckiego ciężaru, tak modnego w połowie XX wieku, który narzucili jej Sikorski i Fitelberg.

Punktem wyjścia dla Tadeusza Płatka było pierwsze wydanie pełnej partytury z 1861 r.

- Moniuszko dopracowywał materiał muzyczny przez trzy miesiące - od stycznia do marca 1858. Pierwsze, kompletne wydanie, nakładem spółki Gebetner i Wolff, w 1861 poprzedziły więc intensywne próby i spektakle, w trakcie których Moniuszko miał dużo czasu, by zweryfikować nieścisłości i zdecydować o ostatecznej wersji utworu. Mimo to, oryginalna partytura Gebetnera oraz rękopisy powstałe na jej podstawie roją się od błędów, o czym przekonał się zaprzyjaźniony z Moniuszką Bedřich Smetana, który poprowadził "Halkę" w Pradze dziesięć lat po polskiej prapremierze. Skarżył się bowiem na partyturę, która "zawiera dużo błędów, a nieraz i pokrzyżowane głosy...".

Pracując bowiem nad przywracaniem wersji kompozytora dotarł Tadeusz Płatek do rękopisu z 1863, na którym widać wpisy poczynione niebieskim ołówkiem przez samego Moniuszkę, jak i odręczne notatki, ołówkiem czerwonym, najprawdopodobniej samego Smetany. Widział też egzemplarz partytury wydanej w 1901 roku, z korektami naniesionymi przez Emila Młynarskiego, który odniósł się z szacunkiem do wersji Moniuszki, delikatnie tylko w nią ingerując.

- Przygotowując to opracowanie starałem się przede wszystkim dochować wierności oryginałowi. Chciałem bowiem usłyszeć "Halkę" w takiej postaci, w jakiej zabrzmiała w trakcie prapremiery w 1858 roku. Teraz chciałbym, by zaprezentowane fragmenty stały się przyczynkiem do nowego, źródłowego wydania "Halki" - mówi dyrygent.

Niedzielny koncert w Studiu Koncertowym Polskiego Radia, w którym ponadto Anna Lubańska - mezzosopran, Ewa Vesin - sopran i Stanisław Kufluk - baryton wykonają arie i duety z oper Moniuszki, będzie transmitowany na antenie radiowej Dwójki od godz. 19.