Artykuły

Teatr Narodowy wystawił "La­dacznicę z zajadami" Jean-Paul Sartre'a, sztukę napisaną w 1946 roku. Od wielu lat nie widzie­liśmy jej w Warszawie, teatr Narodowy tym przedstawieniem wyraźnie chciał zaakcentować sta­łą aktualność politycznego pro­blemu sztuki: problemu ra­sizmu. Aktualność ta jest tym bardziej haniebna, że doty­czy Stanów Zjednoczonych, kraju szczycącego się demokratycznymi tradycjami. Jednak nie jest to sztuka tylko o rasizmie amerykańskim, o prześladowaniach Murzy­nów w Ameryce. Rasizm w róż­nych postaciach i odmianach kwitnie w wielu krajach do dzi­siaj. Łatwo o przykłady, nawet nie mniej drastyczne niż anegdo­ta przedstawiona w sztuce Sartre'a. Dlatego też warto tę sztu­kę przypomnieć polskim widzom.

Prawdą jest również, że "La­dacznica z zasadami" jest sztuką nie tylko o problemie rasizmu i nie tylko o prześladowaniu Mu­rzynów w Stanach Zjednoczonych. Sartre znany jest wszystkim jako twórca współczesnego egzystencjalizmu, kierunku niezwykle atrak­cyjnego dla filozoficznych poszu­kiwań ludzi współczesnych. Egzystencjalizm pozostaje w stałym dialogu z marksizmem, co zwłasz­cza na naszym gruncie stwarza szczególne zainteresowanie tą fi­lozofią. Nie wdając się tu w dyskusję, warto przypomnieć, że również "Ladacznica z zasadami", jak wszystkie utwory dramatycz­ne Sartre'a, pozostaje w bardzo silnym związku z jego poglądami filozoficznymi. "Ladacznica z zasa­dami" pokazuje kierunek zainte­resowań egzystencjalizmu. Sytu­acja sceniczna w sztuce jest ob­razem sytuacji ludzkiej, od któ­rej egzystencjalista rozpoczyna wnioskowanie, badając stosunki między jednostką a społeczeń­stwem, między jednym człowie­kiem a drugim, badając prawa, którym podlega działalność ludzka. "Ladacznica z zasadami" jest w tym sensie niejako elementar­na. Prostytutka Lizzie ma do wy­boru: postąpić zgodnie z prawdą i z własnym sumieniem ratując życie niewinnego człowieka. Mu­rzyna posądzonego o gwałt na białej kobiecie - lub postąpić tak jak domagają się tego od niej inni biali, podszywający się pod społeczeństwo, naród: skła­mać i tym samym skazać czło­wieka na śmierć. Konflikt praw­dziwy jak samo życie, wielokrot­nie przez życie powielany w roz­maitych wariantach, pointowany zwykle tragicznym zwycięstwem złej konieczności nad szlachetnymi intencjami. Dzięki owej elementarnej kon­fliktowej sytuacji, ze sztuki Sartre'a bije silna tendencja politycz­na: szyderstwo z tzw. wielkich ideałów, których używa senator, by zabić człowieka, Jest jednak w tej sztuce także szyderstwo z małych i poczciwych zasad ludz­kich, które ladacznica Lizzie pró­buje przeciwstawić wielkiemu świństwu białych ludzi, a które muszą ustąpić. Jest to szyderstwo protestacyjne.

Dzięki wystawieniu "Ladacznicy z zasadami" nareszcie znalazła się w Teatrze Narodowym rola dla wspaniałej aktorki Danuty Szaflarskiej, którą z wielką sa­tysfakcją witamy wreszcie na jej macierzystej scenie. Szaflarska w roli Lizzie znakomicie pokazuje swój oryginalny, niezwykły tem­perament, potrafiąc równocześnie zagrać ową ludzką, głęboką prostoduszność swojej bohaterki. Może jest nieco zbyt mało brutalna, za mało ordynarna jak na prostytutkę - ale to stonowanie nie jest chyba jej winą, a raczej całego spek­taklu, za bardzo chyba "filozo­ficznego", a za mało życiowego. A przecież chodzi tu raczej o trafianie do filozofii przez życie, a nie odwrotnie. Doskonale wypadł także w całym spektaklu Józef Łotysz w roił Freda - świetnie dopasowany wyglądem zewnętrz­nym i dyspozycjami aktorskimi do ograniczonej mentalności synalka senatora. Postać senatora opartą na dobrze znanych wzo­rach zagrał powściągliwie Michał Pluciński.

Całkiem zbyteczna i natrętna wydała mi się w przedstawieniu muzyka Włodzimierza Kotońskie­go. W ogóle po co muzyka do tej malej i kameralnej sztuki, opartej na błyskawicznym przebiegu akcji, na szybko rozwijającej się sytuacji? Taki chwyt w zasadzie pozateatralny jak muzyka, tym wypadku tylko przeszkadza.