Artykuły

Sekcja Ptaków Wodnych istnieje w Pewnym Ważnym Urzędzie. I tam właśnie trafia sprawa Iwana Antonowa, bohatera sztuki Stanisława Stratijewa pt. "Owca", z polską prapremierą (wystąpił z nią warszawski Teatr Polski). Czy Iwan Antonow polował może bez zezwole­nia na wodne ptactwo? Nie. Iwa­na Antonowa wezwano do tej sekcji by zapłacił podatek za owcę. Antonow jest językoznawcą, wykładowcą na uniwersytecie. A jego hobby to hodowla owiec? Nic podobnego: on nie miał nigdy żadnej owcy i nie ma jej nadal. Ma tylko wadliwie wy­konaną, strzępiącą się "zamszową marynarkę" (tytuł opowiadania Stratijewa i jego sztuki), z której wyłażą włosy. Kiedy Fryzjer (J. Wyrzykowski i T. Jastrzębowski) odmawia ostrzyżenia marynarki, Antonow za radą przyjaciół wy­biera się do uspołecznionego gos­podarstwa hodowli owiec, gdzie "owcę" wprawdzie mu ostrzygli, ale wpisali do rejestru jego naz­wisko i adres. No i stąd później wezwanie do zapłacenia podatku.

A potem ten nakręcony mechanizm biurokratycznego absurdu rozwija się już samoczynnie, z żelazną logiką i konsekwencją. Jak w sztukach Mrożka, którego poetyka i satyryczna pas­ja demaskatorska bliska jest twór­czości Stratijewa, a "Owca" przypomina nam "Męczeństwo Piotra Oheya", tyle że tam zamiast nieistnie­jącej owcy był nieistniejący tygrys.

"Problem owcy - pisze trafnie w programie teatralnym Anna Boska - to problem narodzin i funkcjonowania fikcji, bzdury, pozoru, a przede wszystkim moż­liwości ich prosperowania, naginania do nich rzeczywistości, na­rzucania przez nie reguł realne­mu życiu. Cóż z tego, że owcy nie ma w sensie fizycznym, jeśli ow­ca jest w sensie urzędowym? (...) Urząd sankcjonuje istnienie ow­cy, której nie ma, a urzędowy byt owcy sankcjonuje istnienie Urzę­du. Na pytanie, co jest ważniej­sze: człowiek czy "dokumenty" - Urzędnik (przeistaczający się w różne jego wcielenia Witold Pyr­kosz) odpowiada z głębokim prze­konaniem: "Oczywiście, że doku­menty!".

A więc ostra, gorzka - cho­ciaż dostarczająca wiele okazji do wyzwalającego śmiechu (humor tekstowy i sytu­acyjny) - satyra na zwyrodniałą biurokrację, wyrastająca z Gogola, z Mrożka i ocierająca się na­wet o Kafkę. I bardzo zręcznie przyrządzona na scenę przez Jerzego Rakowieckiego, trafnie też zagrana przez Bogusza Bilewskiego (Iwan Antonow), wspomniane­go Witolda Pyrkosza, S. Mikulskiego, T. Cyglera (od kilku mie­sięcy Wiszący w windzie). J. Kreczmarowa, H. Stankównę i in. luźnej, skeczowej strukturze sztuki odpowiada płynna insceni-zacja (krótkie sceny, sekwencje i kadry).

Czy do tej "Sekcji Ptaków Wodnych" można włączyć "Mewę" Czechowa (znów wraca się niesłusznie do tego tytułu - "Czajka" jest bar­dziej uzasadniona) wystawioną w Teatrze "Ateneum". Bardziej chyba, niż owcę. Tu też działają jakieś irra­cjonalne prawa, które kazały autoro­wi nazwać tę tragikomedię - "komedią". Aleksandra Śląska sprawia, że sceny z jej udziałem odbieramy nie­mal jako komediowe - oczywiście w rozumieniu Czechowowskim. A prze­cież jest to dramat mijania się, w którym ludzie cierpią, szamocą się, targają na życie. Marian Kołodziej powtórzył swą scenografię sprzed oś­miu lat w Teatrze Narodowym (bezlistne - mimo wiosny - drzewa, sza­rość), co jeszcze bardziej nasyca kli­mat sztuki starością i beznadziejnoś­cią. Jest to przedstawienie wybitnie aktorskie - prawdziwy "koncert solistów", ale solistów, którzy stworzyli wybitne dzieło sztuki scenicznej. Prócz Aleksandry Śląskiej grają: Krystyna Janda w roli "mewy" Niny (recenzent "Ży­cia Warszawy" nieprzemyślany­mi "epitetami" skrzywdził tę pięknie rozwijającą się bardzo zdolną aktorkę), Andrzej Sewe­ryn (Konstanty), Ignacy Machow­ski (Piotr Sorin), Jerzy Kamas (literat Trigorin), Czesław Wołłejko (lekarz Dorn), nauczyciel Miedwiedienko (Tadeusz Borowski), Hanna Giza (Masza), K. Łaniewska (Paulina), B. Ejmont (Szamrajew) i in. Wystarczy? Trzeba zaufać tylko autorowi i aktorom, jak to zrobił Janusz Warmiński.