Katarzyna Izmajłowa
Katarzyna Izmajłowa, żona kupca z małego miasteczka, jest bohaterką noweli Mikołaja Leskowa, jednego z najwybitniejszych pisarzy rosyjskich XIX wieku. Leskow nadał swemu opowiadaniu tytuł "Lady Macbeth mceńskiego powiatu".
Ta dramatyczna opowieść o buncie młodej kobiety, jej namiętności, zawiedzionej miłości, zbrodni i śmierci - bo Katarzyna zabija i sama ginie - zafascynowała na początku lat trzydziestych młodego, zaledwie 25-letniego wówczas radzieckiego kompozytora, Dymitra Szostakowicza. Napisał operę, która w pierwotnej swej wersji nosiła ten sam, co nowela Leskowa tytuł; "Lady Macbeth mceńskiego powiatu" została po raz pierwszy wystawiona w roku 1934 na scenie leningradzkiego Teatru Małego. Libretto opery było dziełem Adeliny Preis.
Dalsze dzieje opery Szostakowicza były nader skomplikowane. Po leningradzkiej, a następnie moskiewskiej premierze - operę zrealizował także Teatr Muzyczny im. Stanisławskiego i Niemirowicza-Danczenki. Dzieło Szostakowicza weszło na sceny Sztokholmu, Pragi, Kopenhagi, Zurychu, Nowego Jorku. W Ameryce prowadził wykonanie "Katarzyny Izimajłowej" wielki dyrygent Artur Rodziński. W Związku Radzieckim opera Szostakowicza spotkała się jednak w roku 1936 z potępieniem - krytykowano zarówno muzykę Szostakowicza, jak i libretto. Zarzucano autorom opery, że ze zbyt dużą sympatią potraktowali postać Katarzyny, bądź co bądź zbrodniarki. Te zarzuty - bardzo zresztą powierzchowne i nie przemyślane - skłoniły Dymitra Szostakowicza do wycofania opery z repertuaru na długie lata. "Katarzyna Izmajłowa" powróciła na scenę dopiero w roku 1962. W grudniu tego samego roku wystawiła tę operę słynna londyńska Covent Garden, potem odbyły się cieszące wielkim sukcesem premiery w San Francisco, Mediolanie, Zagrzebiu, Neapolu i innych miastach. W Polsce zrealizowano "Katarzynę Izmajłową" po raz pierwszy w Poznaniu, w roku 1965.
Inscenizacja tej opery, tak bogatej w swej fakturze, wymagającej ogromnego wysiłku odtwórców, właściwego oddania jej prawdziwie rosyjskiej specyfiki, nie jest sprawą łatwą. Muzyka "Katarzyny Izmajłowej" nosi na sobie piętno indywidualności tak niezwykłego artysty, jakim był Dymitr Szostakowicz, jeden z największych kompozytorów XX stulecia. Był on twórcą wszechstronnym: jego dorobek składa się z piętnastu symfonii, wielu dzieł kameralnych, kompozycji chóralnych, utworów instrumentalnych. Równocześnie był Szostakowicz twórcą muzyki do wielu filmów. Opery stworzył tylko dwie: "Nos" wedle Gogola i "Katarzynę Izmajłową".
To najwybitniejsze z dzieł operowych Szostakowicza mają obecnie okazję oglądać widzowie - nie tylko warszawscy - na ogromnej scenie Teatru Wielkiego. Powstało ono dzięki współpracy artystów radzieckich. Reżyserem imponującego widowiska, które zasłużyło sobie na pozytywne oceny krytyki i widzów, jest Lew Michajłow, główny reżyser Teatru Muzycznego im. Stanisławskiego i Niemirowicza-Danczenki.
Współpracownikiem Michajłowa przy realizacji "Katarzyny Izmajłowej" był Walery Lewental, zasłużony artysta RFSRR, stały scenograf Teatru Wielkiego w Moskwie. Ukończył on Wszechzwiązkowy Instytut Kinematografii i kilka lat współpracował z filmem; współpracuje także z teatrami dramatycznymi w swoim kraju i za granicą. Obok niego - Marina Sokołowa, znana scenografka, której dziełem są wspaniałe kostiumy do "Katarzyny".
Opera Dymitra Szostakowicza, wystawiona przez Teatr Wielki w pierwszą rocznicę zgonu znakomitego kompozytora, pozostanie przez czas dłuższy w repertuarze tej sceny. Spektakl powstał w ciągu wielu tygodni trudnej pracy całego wielkiego zespołu opery, przy czym wykorzystano w pełni wspaniałe wyposażenie techniczne tego teatru, pozwalające na osiągnięcie znakomitych efektów widowiskowych. Śpiewają w "Katarzynie Izmajłowej" wybitni artyści Teatru Wielkiego, tacy jak Hanna Rumowska-Machnikowska, odtwórczyni roli tytułowej, Włodzimierz Denysenko, Kazimierz Dłuha, Roman Węgrzyn i inni.
