Najpierw Siemion wyszedł z "Wieży"
Za prekursora współczesnego teatru jednego aktora w Polsce uważa się Wojciecha Siemiona, który w 1959 roku w warszawskim Studenckim Teatrze Satyryków przedstawił oparty na ludowych tekstach spektakl "Wieża malowana". Pomysłodawcą festiwali teatrów jednego aktora był Wiesław Geras, szef toruńskiego klubu "Iskra" - przed rozpoczynającymi się jutro 30. Toruńskimi Spotkaniami Teatrów Jednego Aktora, przypomina Mirosława Kruczkiewicz w Nowościach.
Dwa lata później Danuta Michałowska w krakowskiej "Piwnicy pod Baranami" przedstawiła monodram "Bramy raju" według Jerzego Andrzejewskiego. Po nich samotnie przed widownią postanowili stanąć m.in. Halina Mikołajska, Kalina Jędrusik, Ryszarda Hanin i Andrzej Łapicki.
Między Wrocławiem a Toruniem
Pomysłodawcą festiwali teatrów jednego aktora był Wiesław Geras, szef toruńskiego klubu "Iskra". Pomysł wcielił w życie w 1966 roku już jako kierownik "Piwnicy Świdnickiej" we Wrocławiu. Po dziesięciu latach Ogólnopolski Festiwal Teatrów Jednego Aktora przeniesiono do Torunia. Odbywał się tu przez 20 lat. W 2002 roku OFTJA odrodziła się we... Wrocławiu. A w Toruniu 9 lat temu zaczęto organizować Spotkania Teatrów Jednego Aktora nawiązując, także numeracją edycji, do lat 1976-96.
Festiwal trzech Jerzych, jajecznica Grabowskiego i Kicia-Kocia prywatnie
Kolejki do kas, sale "Baja Pomorskiego" wypełnione po brzegi, pisana na gorąco przez dziennikarzy, którzy zjeżdżali do Torunia, gazetka "Antrakt" z krótkimi recenzjami i anegdotami z kulis...
Ogólnopolskim Festiwalom Jednego Aktora, które przez dwadzieścia lat, od 1976 do 1996 roku, odbywały się w Toruniu, towarzyszyło wielkie zainteresowanie i emocje. Nic dziwnego - w konkursowe szranki stawali aktorzy znani i wybitni, a jednocześnie trafiały się prawdziwe aktorskie objawienia. Początkujący aktor "z prowincji" nierzadko udanie rywalizował z Nazwiskami.
Przyjeżdżali arcymistrzowie sztuki monodramu - Irena Jun, Henryk Boukołowski, Dorota Stalińska, która na OFTJA występowała dziewięciokrotnie, a jej obsypany nagrodami monodram "Żmija" obrósł legendą.
Festiwalem trzech Jerzych nazwano ten w 1985 roku. Trzej aktorzy o tym imieniu pokazali sztukę najwyższej próby, zapisując się w historii teatru. Jerzy Nowak poruszył bolesną diagnozą społeczną, jaką dał swoją wspaniałą interpretacją "Apelacji" Jerzego Andrzejewskiego. Jerzy Gudejko, wówczas aktor Teatru im. Horzycy w Toruniu, brawurowo wcielił się w niepełnosprawnego umysłowo chłopaka, który wskutek medycznego eksperymentu przeistacza się w geniusza, a potem ponownie cofa się w intelektualnym rozwoju - w spektaklu "Kwiaty na myszy" według Daniela Keyesa. Zachwycił Jerzy Bończak "Pamiętnikiem wariata" według Mikołaja Gogola.
Eksperymentowano. Świetny spektakl w wykonaniu Wojciecha Królikiewicza według "Kabaretu Kici-Koci" Mirona Białoszewskiego grany był nie w "Baju", ale w prywatnym mieszkaniu kogoś zaprzyjaźnionego z festiwalem. Chodziło o nawiązanie do teatru domowego autora "Pamiętnika z powstania warszawskiego" i do opozycyjnych spektakli czasów stanu wojennego.
Osobną kartę w historii festiwalu zapisali Andrzej Grabowski i Jan Peszek, którzy nadzwyczajnie interpretowali teksty Bogusława Schaeffera. "Audiencja V" i "Scenariusz dla nieistniejącego, ale możliwego aktora instrumentalnego" to były pełne specyficznego, przedniego humoru spektakle, w których "erudycyjne wykłady" o współczesnej sztuce, wygłaszano przy smażeniu jajecznicy albo myciu podłogi, zwisając głową w dół z drabiny...
Oprócz mistrzów przyjeżdżali młodzi, m.in. Cezary Pazura i Gabriela Muskała, wówczas jeszcze uczennica i laureatka amatorskich przeglądów teatralnych. Uwaga, objawił się talent! - mówiono w kuluarach po jej przedstawieniu "Lalki, moje ciche siostry".
***
WARTO WIEDZIEĆ
Co, gdzie, kiedy?
30. Toruńskie Spotkania Teatrów Jednego Aktora odbywać się będą od 20 do 22 listopada w "Baju Pomorskim".
Na zdjęciu: Jan Peszek w "Scenariuszu..."
