Artykuły

29 listopada o godz. 16.00 w Instytucie Teatralnym w retrospektywie Teatru TV dwa spektakle: "Powieść teatralna" według Bułhakowa w reżyserii Macieja Wojtyszki i "Chłodna jesień" Eustachego Rylskiego, w reżyserii Janusza Zaorskiego.

POWIEŚĆ TEATRALNA

wg Michał Bułhakowa

(111')

premiera 7 października 1987

Adaptacja powieści Michaiła Bułhakowa. Historia młodego dramaturga-debiutanta, który, usiłując przedrzeć się ze swą sztuką na scenę, zmaga się ze zbiurokratyzowaną machiną życia teatralnego. W powieści pobrzmiewają akcenty autobiograficzne. Bułhakow miał ustawiczne kłopoty z publikacją swoich dzieł (podlegał manipulacyjnej grze władzy, w którą angażował się osobiście sam Józef Stalin) - a przedstawione w krzywym zwierciadle środowisko ludzi teatru tworzy swoistą atmosferę życia teatralnego w Moskwie lat trzydziestych.

gość: Maciej Wojtyszko

CHŁODNA JESIEŃ

Eustachego Rylskiego

(107')

premiera 19 lutego 1990

W bogatym repertuarze Teatru TV nie tak często realizowane były spektakle, oparte na tekstach pisanych specjalnie dla telewizji. W latach 60. tego typu scenariusze dla Jerzego Antczaka tworzył Jerzy Skowroński (m.in. przypomniany w naszym cyklu "Mistrz" i "Notes"). "Chłodna jesień" napisana została na zamówienie Teatru TV przez znakomitego prozaika, Eustachego Rylskiego i była jego debiutem dramaturgicznym. Bohaterem sztuki jest pisarz, Aleksander Rohatyński, obchodzący właśnie 70 urodziny. Jubilata odwiedzają z gratulacjami przedstawiciele władz, które przez dziesięciolecia były dla niego hojnym mecenasem. Oczekują, że pupil w chwili kryzysu w kraju opowie się po właściwej stronie barykady. W spektaklu Janusza Zaorskiego problem relacji między artystą a władzą wysunął się na pierwszy plan. Widzowie i recenzenci doszukiwali się w sztuce odniesień do autentycznych postaci - przede wszystkim "ostatniego arystokraty polskiej literatury" Jarosława Iwaszkiewicza (tym bardziej że scenerię widowiska stanowił dworek w Stawisku). Aleksander Rohatyński jest oczywiście postacią fikcyjną. To interesująca kreacja literacka - i wielka kreacja aktorska Gustawa Holoubka.

gość: Eustachy Rylski

prowadzenie pokazów: Jan Buchwald i Wojciech Majcherek

25/250 - prezentacja 25 wybranych spektakli Teatru Telewizji, uzupełniona komentarzami oraz spotkaniami z twórcami. Pokazy odbywają się w niedzielne popołudnia przez cały rok 2015 w ramach obchodów 250-lecia istnienia teatru publicznego w Polsce. Pomysłodawcami cyklu są Jan Buchwald i Wojciech Majcherek.

***

Poprzednia odsłona naszego cyklu była prezentacją dwóch różnych spektakli, zrealizowanych przez filmowców, którzy zwłaszcza od połowy lat siedemdziesiątych coraz częściej tworzyli dla telewizyjnego teatru. Jak wspominał gość naszego pokazu, Kazimierz Kutz wnosili oni "wigor i warsztat filmowy", sprawiając, że w budowaniu formy spektaklu odchodzono od telewizyjnego zapisu uformowanego w teatralny sposób spektaklu, co było charakterystyczne we wcześniejszym okresie, gdy teatr telewizji "znajdował się siłą rzeczy, siłą bezwładu w rękach ludzi teatru, reżyserów teatralnych, którzy dosyć mechanicznie "fotografowali" te teatry albo robili je w telewizji, nie mając wielkiego pojęcia o rzemiośle filmowym." Można zastanawiać się nad tak kategorycznym postawieniem sprawy, ale niewątpliwie tak liczne pojawienie się twórców filmowych wpłynęło na rozwój artystycznego języka telewizyjnych spektakli.

"Zdążyć przed Panem Bogiem" w reżyserii wybitnego dokumentalisty Andrzeja Brzozowskiego, spektakl zrealizowany w czasie tzw. "karnawału Solidarności", zwraca uwagę z kilku ważnych powodów. Jest to telewizyjna adaptacja reportażowej książki Hanny Krall, podejmującej temat niechętnie tratowany przez władze PRL, podobnie jak i osoba bohatera - Marka Edelmana, zastępcy komendanta powstania w Getcie Warszawskim, współpracownika KOR-u i jednego z sygnatariuszy skierowanego do władz PRL "Listu 101" przeciwko zmianom w konstytucji w roku 1976.

W historii Teatru TV zawsze istniał nurt spektakli, który można określić mianem "teatru faktu". Reportażowa książka, będąca w istocie wywiadem z doktorem Markiem Edelmanem, znalazła swoją telewizyjną adaptację w formie nawiązującej do reportażu, czy inscenizowanego dokumentu filmowego. Zwraca również rola Zbigniewa Zapasiewicza, który przy użyciu bardzo powściągliwych środków aktorskiego wyrazu, w przejmujący sposób prowadzi temat moralnej obrony wartości ludzkiego życia.

"Opowieści Hollywoodu" w reżyserii Kazimierza Kutza to jeden z najlepszych spektakli w dziejach Teatru TV ze znakomitymi rolami, przede wszystkim rewelacyjnego Janusza Gajosa. Sztuka Hamptona opowiada o wyimaginowanych losach pisarza Odona von Horvatha (w rzeczywistości zginął tragicznie w Paryżu w 1938 roku, planując podróż do USA), który podczas II wojny światowej trafia do środowiska niemieckich emigrantów pochodzenia żydowskiego w USA. To tragikomiczna opowieść gorzkich losach uchodźców, o wielkości i małości artysty, o zderzeniu amerykańskiej komercji i sztuki europejskiej z wielką polityka XX wieku w tle.

Reżyseria Kazimierza Kutza dała pokaz formalnych, swoiście telewizyjnych rozwiązań inscenizacyjnych. Przede wszystkim w stosowaniu skrótu inscenizacyjnego (zastępująca dekoracje wielkoformatowa fotografia), montażu wewnątrz ujęcia, gdy kolejne pole gry powstawało poprzez ujawniające inne miejsce akcji użycie światła i umowne przeniesienie akcji. Narracja prowadzona jest deziluzyjnie, przy świadomym, autotematycznym i żartobliwym wykorzystaniu telewizyjnych środków wyrazu. Pokazane jest telewizyjne studio wraz z jego urządzeniami, główny bohater, będący jednocześnie narratorem prowadzi monologi wprost do kamery.

Jan Buchwald, Wojciech Majcherek