Artykuły

Po długim oczekiwaniu, potęgowanym dochodzącymi z kraju (Poznań) i z zagra­nicy (Jugosławia) wieściami o sensacjach i nagrodach, Warszawa doczekała się wreszcie najnowszej autorskiej premiery Janusza Wiśniewskiego. Na premierę przyszli wszyscy. Zabrakło miejsc siedzących. Rozpoczęcie spektaklu opóźniało cię. W ro­snącym napięciu czekano na Wielkie Wy­darzenie. Wreszcie zaczęło się. Tylko dwie, nieawangardowe miłośniczki teatru Axera z niepokojem zastanawiały się scenicznym szeptem, czy wytrzymają do końca, co nie było pytaniem retorycznym wobec snują­cego się na scenie i widowni gryzącego dymu stanowiącego integralną część przed­stawienia.

Na teatralny świat Janusza Wiśniew­skiego składają się: zamknięte pudło sceny przypominające - dzięki dolnemu oświetleniu jarmarczny teatrzyk oraz po­stacie pozbierane z rożnych kabaretów, z opowiadań Bruno Schulza, ze spektakli Kantora, z obrazów Muncha. Padają po­jedyncze słowa, zdania, często w różnych językach, powtarzają się okrzyki, sylaby, częstochowskie rymy. Na scenie dzieci, karły i olbrzymy, niepotrzebne i potrzebne kobiety, wojsko i kukły, słowem wszystko co w kabarecie może się przydać.

Aktorzy poruszają się sztucznie, niczym marionetki, w rytm słów i muzyki, towa­rzyszą im najdziwniejsze rekwizyty, a cza­sem to oni sami rekwizytom towarzyszą. Nagromadziło się w tym teatralnym świecie sporo materii, sporo magmy, z której mogłoby coś powstać. Ale nie powstaje. Magma domaga się porządku, rytmu, dra­maturgii, domaga się konkretyzacji i uo­gólnienia, domaga się konstrukcji i myśli dyscyplinującej, słowem - chaos domaga się twórcy. Janusz Wiśniewski współpra­cując z Jerzym Satanowskim, kompozyto­rem, doskonałe znającym i czującym te­atr, ma w jego osobie partnera, który może narzucić pewną dyscyplinę jego spektak­lom. Bowiem muzyka w tym przedstawie­niu pełni funkcję porządkującą i organizującą. Ale nie może zastąpić tego, czego ze swej natury nie wyraża, nie może wy­artykułować słów, obrazów, choć może wpływać na przebieg emocji, na rytm, co zresztą czyni.

"Walka Karnawału z Postem" próbuje być opowieścią o dwóch tytułowych żywio­łach, z tym że metafora jest tak rozległa, obejmująca tak wiele, że w końcu gubi się jej poetycki sens i poetycka wartość. Powstaje szamotanina. Wszystko walczy ze wszystkim. Aktor ze swą maską, z rek­wizytem, porządek przesuwających się grup z rytmem muzyki, pauzy w muzyce z ruchem aktorów. Walczą ze sobą roz­maite cytaty, te jakby żywcem wyjęte ze spektakli Kantora, z innymi fragmentami przypominającymi konstrukcją nagrodzoną Oskarem krótkometrażówkę Rybczyńskie­go "Tango". Zmagania te, w które są oczy­wiście wplątane wszystkie humanistyczne hasła i treści: życie, śmierć, tradycja, Bib­lia i co kto chce, odbywa się w atmosferze grozy i przerażenia nie wiadomo czym. Wszyscy w spektaklu Wiśniewskiego są przerażeni. Za tą maską wyrażającą strach jest jednak tylko pustka.

Z samego przerażenia bowiem, jako z wartości organizującej, nie da się niczego zbudować.

Spektakle Kantora, choćby najdłuższe, ogląda się z zapartym tchem, wciągają swymi powtórzeniami, mają swe tajemni­ce, swoją rozległość emocjonalną, a tym­czasem krótki, półgodzinny spektakl Wi­śniewskiego zaczyna być nudny, kiedy epatowanie dziwnością staje się normą, kiedy okazuje się, że o nic specjalnego nie chodzi, kiedy szokująca forma nie ma już czym zaskakiwać.

Myślę, że jak w biblijnej Wieży Babel budowniczowie jej ukarani zostali za pychę poplątaniem języków, tak w spektaklu Wi­śniewskiego pycha twórcy, który bez mała świat chciał powalić na kolana swym dzie­łem, też została ukarana - wszystko ze wszystkim się poplątało. Oczywiście, na poplątaniu języków świat się nie zakoń­czył, może nawet zaczął się wtedy i warto mieć nadzieję, że Wiśniewski odrzucając wiele, odnajdzie swój język i swoją twór­czą drogę, że uzyska tożsamość artystycz­ną, czego mu życzę, bo jest z pewnością twórcą wrażliwym i utalentowanym i zdol­nym - sądzę - wyartykułować swój świat przy pomocy własnego, a nie cudzego języka.