Artykuły

Wystawiona 29 grudnia 1900 roku w teatrze Porte Saint Martin romantyczna komedja Rostanda spotkała się z nadzwyczajnem przyjęciem publiczności. Catulle Mendes, pisząc sprawozdanie z premjery, podkreśla, że nigdy nie był świadkiem tak entuzjastycznego sukcesu. W równie gorący sposób oklaskiwano chyba tylko dramat Victora Hugo "Hernani", wystawiony po wielu latach prześladowań w Komedji Francuskiej.

Znakomity krytyk francuski występuje równocześnie z całym szeregiem zastrzeżeń natury artystycznej, pisząc dosłownie z wdziękiem, jemu tylko właściwym: "C'est pourquoi, sans nuire a Votre prodigieuse reussite je puis, mon cher Edmond Rostand, vous presenter quelques observations quand a vos procedes poetiques".

Dzisiaj wiemy, jak bardzo uzasadnione były zarzuty, z któremi wystąpiła współczesna Rostandowi krytyka artystyczna. Odrazu zwrócono uwagę na sztuczność poezji, niedbałość wierszowania, papierowość postaci i tanią efektowność teatralną. Ale od pierwszej reprezentacji stało się jasne, że rzadko która sztuka jest tak bardzo ,,du theatre", - że niewielu dziełom scenicznym naszego wieku danem było stworzyć epokę w zakresie koncepcji aktorskiej. Wyjątkowość Cyrana de Bergerac polega nietylko na jego przemiłej, balladowo-poetyckiej fakturze, na chwytającym za serce liryzmie- którego wielką wadą jest gadatliwość i powierzchowność, - powodzenie tej sztuki płynie z genjalnej koncepcji bohatera gaskońskiego, który, będąc kochankiem rycerskie go mytu Francji (Boileau: ,,J'aime mieux Bergerac et sa burlesque audace"),-stał się ulubieńcem największych talentów aktorskich. 1 - jak w dzień premjery, Ro stand dzielić się musiał swym sukcesem z Coquelinem, tak też w każdy następny wieczór nowej reprezentacji połowa powodzenia przy padała w udziale największym przed stawicielom współczesnej sztuki aktorskiej. Rostand jest tylko pół- genjuszem, a Cyrano - pół-bohaterem. Drugą połowę genjuszu i bohaterstwa daje im teatr i aktor.

A wszędzie tam, gdzie zawodzi sztuka aktorska i kunszt teatru - blednie gwiazda Rostanda. Obok Coquelina najświetniejszym Cyranem był Kainz. Jego Cyrano, to nietylko bohater niesłychanie odważny, prawy i do łez wzruszający, ale człowiek, o którym mówi francuskie przysłowie, że miał nos wielki i miękki, lecz serce jeszcze większe i jeszcze bardziej miękkie. Teatr Polski dał romantyczno- bohaterskiej komedji prawdziwie widowiskową, feeryczną oprawę. Była to opera bez muzyki, symfonja barw, kolorów, kostjumów, kompozycja pomysłów dekoracyjnych i reżyserskich. Bogactwo aż przytłaczało lotność i gaskońską śpiewność djalogu. W tej zapamiętałej wierności historycznej było coś z namiętnego zaślepienia Meiningeńczyków i dużo z ociężałości Wagnerowskich oper. Poetyczność białego pióropusza, galli- cka lekkość wiersza, oczywista i na rzucająca się w czytaniu niewyszuoność tła poetyckiego ucierpiały mocno w zetknięciu z kosztownym i kunsztownym weryzmem inscenizacyjno-dekoracyjnym.

Kreacja aktorska Jerzego Leszczyńskiego, - który w pierwszym akcie widocznie walczył z nabrzmiewającą materjalnością otoczenia, aby w każdym następnym rosnąć siłę, poezję i szlachetność gestu - na wyżynie wielkich koncepcji artystycznych. Cyrano Jerzego Leszczyńskiego miał wszystkie walory kochanka, rycerza i tragicznego poety, żył, kipiał życiem, budował swą myśl na scenie, w djalogu stawał się twórcą, zawsze był sobą, chociaż niczego dla siebie nie chciał, straszliwie ciągle pożądając. Brawurowych ballad (pojedynek, gaskońscy jesteśmy kadeci) nie wygrał wprawdzie do ostatka, odrzucając słusznie tradycyjną manjerę wirtuozów- ale we wszystkiem, co mówił, i jak mówił, był naprawdę ludzki-arcyludzki.

A w ostatnim akcie był głęboko tragiczny, serdecznie wzruszający, szlachetnie piękny. Dużo słodyczy i chłodnego wdzię ku wniosła na scenę p. Pancewiczowa w roli Roxany; pomysłową groteskę stworzył p. Orwid Ogólny poziom gry aktorskiej i scen zbiorowych był bardzo poprawny.