Artykuły

Wydarzenia 1956 r. ożyją 28 czerwca w plenerowym widowisku Izabelli Cywińskiej i Jerzego Kaliny oraz w muzyce Jana A.P. Kaczmarka. To artyści wybrani przez władze Poznania nieprzypadkowo - podejmowali trudne polityczne tematy w czasach, gdy obowiązywała w Polsce cenzura. Tworzyli wtedy przestrzeń wolności w sztuce - pisze Jacek Cieślak w Rzeczpospolitej.

- Tematy polityczne, społeczne nie są obrzydliwe, zostały tylko obrzydzone przez tych, którzy zajmowali się i zajmują akademiami "ku czci", propagandą lub po prostu chałturą - mówi Jerzy Kalina, m.in. autor pomnika księdza Popiełuszki i poświęconego mu "Pojazdu betlejemskiego".

- Kiedy ćwierć wieku temu pracowałam w Teatrze Nowym nad spektaklem "Oskarżony: Czerwiec '56", dostęp do materiałów archiwalnych był ograniczony - mówi Izabella Cywińska. - Byłam zmuszona oprzeć się na wspomnieniach własnych i przyjaciół, ich książkach. W 50. rocznicę dysponujemy bogatymi archiwami ubeckimi. Widowisko zapowiadać będzie jeżdżący po Poznaniu tramwaj, w którego szybach umieściliśmy reprodukcje zdjęć uczestników powstania.

- Oprawcy z UB oznaczyli je charakterystycznym krzyżykiem oraz kreską. Postawili wtedy krzyżyk na ludziach walczących o wolność - dodaje Jerzy Kalina.

Artystom zależało na tym, by widowisko miało charakter uniwersalny. - Dlatego słowa używam w sposób niezwykle oszczędny - zaznacza Izabella Cywińska. - Bohaterowie wydarzeń powrócą w wyrazistych, ale krótkich fragmentach, które będą kontrapunktem do oficjalnych, komunistycznych wypowiedzi i oświadczeń z pamiętną wypowiedzią premiera Cyrankiewicza o odcinaniu rąk podniesionych na władzę ludową.

Praca nad widowiskiem musiała uwzględnić przestrzeń placu Mickiewicza. - Pomnik Czerwca stanął na nim w czasach "krzyżomanii", nie chcieliśmy powtarzać symboli i używać nadmiernej ekspresji, choć plener jest duży - tłumaczy Kalina.

Szukając motywu charakterystycznego dla powstania poznańskiego, twórcy myśleli o tym, by zbudować sytuacje dramaturgiczne z udziałem czołgów, które były przez komunistyczne władze używane do krwawego tłumienia demonstracji.

- Czołgi zużyły się jako rekwizyty i zbanalizowały, zostały zawłaszczone przez filmy wojenne w rodzaju "Czterej pancerni i pies", ale czołgowe gąsienice, które będą się rozwijać w naszym widowisku i płonąć w zmiennych rytmach, to żywy symbol i dynamiczny obraz. Będą też transportery opancerzone oraz wojskowe pontony - mówi Jerzy Kalina. - Zależy mi na stworzeniu efektów świetlnych przypominających bitewną łunę na niebie - błysków, fleszy. 75 pochodni będzie symbolizować ofiary demonstracji.

- To dla mnie wielki zaszczyt, że po zeszłorocznej prapremierze "Kantaty o wolności", skomponowanej przeze mnie na 25-lecie "Solidarności", zostałem poproszony o napisanie "Oratorium 1956" upamiętniającego powstanie poznańskie - powiedział Jan A.P. Kaczmarek, laureat muzycznego Oscara. - Utwory układają się w dyptyk.

Kompozycja składa się z czterech części zatytułowanych: "Poranny polonez", "Tren dla Romka","Poznań - Budapeszt" i "Jednym tchem". Inspiracje dla kompozytora stanowiły teksty historyczne, wspomnienia uczestników oraz matki bohaterskiego chłopca - Romka Strzałkowskiego, a także teksty drukowane w konspiracyjnych Biuletynach Informacyjnych "Solidarności" w latach osiemdziesiątych. Jan A.P. Kaczmarek pragnął również nawiązać do historii Węgrów, których wydarzenia poznańskie zmobilizowały do walki o wolność w październiku 1956 roku. "Oratorium 1956" odda hołd również bohaterom tamtych dni. Zostanie w nim wykorzystany fragment "Pieśni narodowej" Sandora Petöfiego. Tekst zostanie zaśpiewany w oryginale. W prawykonaniu wezmą udział: 120-osobowa orkiestra pod batutą Michała Nesterowicza, 200-osobowy chór oraz soliści. Wieczór współtworzą Ewa Wycichowska i Paweł Szkotak.

Najważniejszy motyw plastyczny wieczoru będzie związany z hasłem poznańskich demonstrantów: "Chleba i wolności". Wokół pomnika Czerwca wyrośnie łan zboża. A w finale na plac wjadą kolorowe tiry, z których wyładowane będą... Ten obraz trzeba zobaczyć na własne oczy. Początek widowiska i transmisji w Dwójce o godz. 22.30.

* * *

Czerwiec 1956 w widowiskach

Wybrane imprezy

28.06 - "Czerwiec 56", widowisko plenerowe Izabelli Cywińskiej i Jerzego Kaliny połączone z wykonaniem "Oratorium 1956" autorstwa Jana A.P. Kaczmarka, g. 22.30, pl. A. Mickiewicza, "Czas matek", Teatr Ósmego Dnia, godz. 24.00, Wolne Tory

29.06 - "Szacunek dla poznańskiego Czerwca", koncert raperów z Czech, Węgier i Niemiec oraz Mezo i Owala, połączony z pokazem break dance i graffiti, godz. 19.45, Zakłady im. Hipolita Cegielskiego, "Nauka latania", Teatr Strefa Ciszy, g. 23.00, Modena

W piątek [23 czerwca] ukaże się dodatek "Rzeczpospolitej" - Poznań '56.