Artykuły

"Pod presją" w reż. Mai Kleczewskiej z Teatru Śląskiego w Katowicach na XVIII Międzynarodowym Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych w Łodzi. Pisze Izabella Adamczewska w Gazecie Wyborczej - Łódź.

Moje tegoroczne festiwalowe odkrycie to "Pod presją" Mai Kleczewskiej (Teatr Śląski w Katowicach). Nigdy nie widziałam tak afirmatywnego ujęcia osoby nienormatywnej! Przestrzegam przed uleganiem presji wyłaniających się z programu drapieżnych wagin. Otwieranie tego spektaklu kluczem feministycznym go zubaża.

Ponieważ tematem tej edycji Międzynarodowego Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych jest publiczność, z kronikarskiego poczucia obowiązku podglądam i podsłuchuję. O bohaterce "Pod presją" usłyszałam: - Alkoholiczka. To był spektakl o uzależnieniu.

Piekło to inni

Owszem, Mabel - główna bohaterka, z którą Kleczewska otwarcie sympatyzuje - radośnie sobie popija, ale to niejedyne jej działanie niespotykające się z aprobatą tzw. ogółu. Wydaje dziwne dźwięki, robi miny, jest nadekspresywna, opowiada nieśmieszne dowcipy, a na spontaniczny obiad gotuje suchy makaron (pomysł godny zapożyczenia). Podsumowując - Mabel po prostu robi, co chce, i sprawia jej to dziką przyjemność. Innym niestety nie. A że - jak wiadomo - piekło to inni, nie kończy się to dobrze. Szkoda, bo do pewnego momentu "Pod presją" traktowałam jako spektakl radosny, pochwałę życia.

Mabel na scenie towarzyszą nieustannie kamerzyści, którzy nagrywają jej zachowania. Zbliżenia na twarz podkreślają i emocje, i voyeurystyczną sytuację sceniczną. Wydaje mi się, że to też komentarz Kleczewskiej do opozycji sztuczność/ naturalność (sztafaż operowy też jest jego elementem). Momentami czułam się tak, jakbym popatrywała na Mabel przez lorgnon.

Problemy społeczeństwa z Mabel najlepiej chyba pokazuje przebieg wizyty, jaką składa jej córkom pucołowaty księgowy z nażelowanym zaczesem, którego ze strefy komfortu wybija grupowe naśladowanie "śmierci czarnych łabędzi" z baletu Czajkowskiego. Kleczewska zarysowała tę scenę mocną, satyryczną kreską. Mniej zabawne są obrazy kontroli autorytatywnej, którą sprawują nad Mabel inne osoby, z teściową i psychiatrą włącznie. Kto widział film Johna Cassavetesa z lat 70., wie, co będzie dalej.

Proces tresury

Sandra Korzeniak z przyjemnością wchodzi w skórę Mabel. To skok na główkę. Wątpię, czy będzie jeszcze lepsza kreacja aktorska w tej edycji Międzynarodowego Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych. Cały repertuar środków - mimikę, głos, gestykulację, ruch - działa w służbie drobiazgowej rekonstrukcji tej postaci. Korzeniak po prostu JEST Mabel. A czy to, że jest kobietą, ma jakieś znaczenie?

Mabel uwielbia "Łucję z Lamermooru", jedną z najlepszych "szalonych" oper. Dobór muzyki jest w dużej mierze ilustracyjny - to również "La Wally" i "Jezioro łabędzie" - a więc aranżowane małżeństwa, symboliczna przemoc ojców i braci. Żałuję, że po spektaklu zajrzałam do programu, bo modeluje on interpretację, wpisując opowieść o społecznych zależnościach w kontekst feministyczny (fragmenty "Drugiej płci" Simone de Beauvoir i eseju Rebeki Solnit "Mężczyźni objaśniają mi świat", vagina dentata z plakatu strajku kobiet czy pamiętny wieszak z okiem opatrzności to niektóre konteksty). W przypadku filmu Cassavetesa miało to znaczenie, dziś interpretowanie opresji przez pryzmat "ubabiania" ogranicza (choć oczywiście rozumiem polityczny gest Kleczewskiej). Patrzę na "Pod presją" inaczej.

To spektakl, który pokazuje, jak ogół w imię domniemanych wyższych wartości i wdrukowanych jeszcze w przedszkolu oczekiwań potrafi pozbawić człowieka radości istnienia. Sceny z przeszłości, np. mała Mabel rzępoląca ofiarnie na wiolonczeli, unaoczniają proces tresury. Chłopcy też jej podlegają, kto wie, czy nie boleśniej (co uświadomiła mi m.in. lektura książki Norah Vincent, która przez pół roku udawała mężczyznę). Parafrazując klasyczkę: społeczeństwo jest nieprzyjemne. Cała nadzieja w miłości!