Artykuły

11. edycja Ery Schaeffera będzie awangardowa jak jej wybitny patron. W multimedialnym widowisku z pogranicza muzyki, teatru i sztuk wizualnych wystąpią Janusz Radek, Marcin Wyrostek, beatboxer Andy Ninvalle i Michał Urbaniak.

Tegoroczna edycja odbędzie się już bez Bogusława Schaeffera - zmarł w wieku 90 lat 1 lipca tego roku w Salzburgu, w którym mieszkał od wielu lat i pracował jako wykładowca tamtejszego Mozarteum. Twórca odszedł, ale jego dzieło zamanifestuje się w audiowizualnym spektaklu teatralno-muzycznym Macieja Sobocińskiego "The Eternal Carousel", którego scenariusz powstał na kanwie muzycznych i teatralnych utworów Schaeffera. Spektakl, który we wrześniu tego roku oglądali już widzowie Replika Teatro w Madrycie, wkrótce zostanie pokazany w Warszawie.

Może być coś dla pana napisał?

Reżyser Maciej Sobociński jako 14-latek marzył o zostaniu aktorem i zagraniu w Schaefferowskim monodramie. Zdobył telefon do autora słynnego "Scenariusza dla nie istniejącego, lecz możliwego aktora instrumentalnego" i zadzwonił. Schaeffer wysłuchał go uważnie, a potem powiedział dobrodusznie: "Mogę panu udostępnić moje sztuki, ale może bym coś dla pana napisał?". - Zamiast aktorem zostałem reżyserem na krakowskiej PWST, ale to wspomnienie we mnie pozostało. Doskonale pokazuje otwartość Bogusława Schaeffera - mówi Maciej Sobociński. Wiele lat później spotkali się w Warszawie - Sobociński dla Fundacji Aurea Porta reżyserował kolejne edycje Ery Schaeffera, opartej na sztukach i muzyce ojca polskiej awangardy. - Profesor mi zaufał, dał wolną rękę i poczucie swobody w traktowaniu jego sztuk - podkreśla reżyser.

Liczne dzieci Schaeffera

To Stefan Kisielewski "Kisiel" nazwał Schaeffera "ojcem nowej muzyki polskiej", ale to tylko część prawdy. Schaeffer był również dramatopisarzem, grafikiem, pedagogiem i autorem znakomitych książek o muzyce.

Urodził się we Lwowie, działał w Krakowie. Był związany z legendarnym Studiem Eksperymentalnym Polskiego Radia w Warszawie, które było prekursorem rozwoju muzyki elektronicznej w naszym kraju. W 1964 r. zadebiutował jako twórca muzyki elektroakustycznej "Symfonią: Muzyką elektroniczną" na taśmę, dla której wymyślił ciekawą formę zapisu muzycznego i która później ewoluowała.

Sam zapis muzyczny traktował jako odrębny rodzaj sztuki - stworzył 400 partytur graficznych. Dla teatru z kolei napisał 44 sztuki, a jako pedagog wykształcił ponad stu kompozytorów.

Warto odnotować, że 18 października w Studiu Koncertowym Polskiego Radia zostanie wykonana jego "Missa elettronica" na chór mieszany i taśmę (1975).

Zdzieranie masek

Wyjątkowa była nie tylko wszechstronność Schaeffera, ale też jego podejście do sztuki. W muzyce elektroakustycznej i w jego teatrze jest obecny pierwiastek dowolności, płynności tożsamości, np. aktora i reżysera, i improwizacji, a twórca pozostawia miejsce dla przypadku, który może być nie mniej kreatywny niż umysł artysty. Umiejętnością ukazywania absurdu i groteski nie ustępował wielkim dramatopisarzom: Sławomirowi Mrożkowi czy Eugene'owi Ionesco, mistrzowi teatru absurdu. - Cały Schaeffer polega na tym, że ludzie się w jego sztukach po gombrowiczowsku przyglądają nawzajem, zdzierają z siebie maski, atakują, a potem przytulają. Działa najpełniej, gdy aktor jest obecny na scenie. W jego sztukach wciąż pojawia się refleksja nad tym, kim aktor jest i po co występuje - tłumaczy Maciej Sobociński.

Muzyka i teatr razem

Nic dziwnego, że budził wielki szacunek w ludziach teatru. W 2001 r. aktor Marek Frąckowiak założył w Warszawie Fundację Przyjaciół Sztuk Aurea Porta, której ważnym celem jest promowanie twórczości Schaeffera. Fundacja, którą po śmierci Frąckowiaka kieruje Krystyna Gierłowska, jest depozytariuszem wielu partytur Schaeffera, co roku organizuje kolejne edycje Ery Schaeffera - wielkiego widowiska z pogranicza muzyki, teatru i sztuk wizualnych.

- Muzyka jest wpisana w dramaty Schaeffera, które mają swój rytm i metrum. Część rozgrywa się w świecie muzyków, a jego teorie muzyczne również są tam obecne. To nierozerwalne światy. Również sposób, w jaki zapisywał muzykę, jest unikatowy - jego partytury są świetnymi kompozycjami plastycznymi - przypomina Sobociński.

Trzęsienie ziemi w Basenie

11. Era Schaeffera odbędzie się w Basenie Artystycznym. 24 października obejrzymy tam spektakl "The Eternal Carousel", który wyreżyserował Maciej Sobociński. Pod tytułem "Viva Schaeffer" był już w tym roku pokazywany w madryckim Replika Teatro, który - co ciekawe - w swoim repertuarze ma już m.in. Schaefferowski "Kwartet dla czterech aktorów". W warszawskiej wersji "Karuzeli" wystąpi wokalista i aktor Janusz Radek, a razem z nim świetny akordeonista Marcin Wyrostek i jego zespół Corazon. Dołączy do nich Andy Ninvalle, który uprawia beatbox - za pomocą narządów mowy naśladuje dźwięki perkusji, głosy zwierząt czy didżejskie scratche.

- W Madrycie nasz spektakl narastał stopniowo. W Warszawie nie będzie żadnej gradacji, tylko od razu trzęsienie ziemi - zapowiada Marcin Wyrostek, który opracował materiał muzyczny oparty na motywach z utworów Schaeffera, m.in. "Missa Elettronica", a swój występ zakończy "Tangiem Schaeffera" napisanym przez Mateusza Adamczyka w hołdzie mistrzowi.

Pianiści Andrzej Karałow i Maciej Piszek przypomną awangardowy "4H/1P" z 1966 roku. Pod tym zagadkowym tytułem Schaeffer w typowy dla ówczesnej awangardy sposób zaszyfrował informację: to muzyka na jeden fortepian i cztery ręce.

Maciej Sobociński: - Zakładaliśmy, że będziemy świętować w tym roku z profesorem jego 90. urodziny, jednak profesor odszedł, stąd mój pomysł na "Karuzelę Bogusława Schaeffera", spektakl zawieszony pomiędzy życiem a śmiercią, świętowanie urodzin i wspominanie. Nie będzie to jednak smutne święto, przeciwnie - po Schaefferowsku wyzwolone, szalone i spontaniczne.

***

Czwartek, 24 października, godz. 20, BASEN ARTYSTYCZNY, ul. Konopnickiej 6, bilety 50 zł