Artykuły

ZENOBIUSZ STRZELECKI

(ur. 25 października 1915 w Burgstadt - zm. 11 sierpnia 1987 w Warszawie)

Trudno uwierzyć, że od śmierci Zenobiusza Strzeleckiego mija już dwadzieścia lat. To kawał czasu, ale wspomnienia o Nim, przynajmniej w mojej pamięci, są nadal żywe. Był wybitnym praktykiem i teoretykiem polskiej plastyki scenicznej, człowiekiem wielkiej pasji, oddanym teatrowi bez reszty, co wyrażało się również w jego działalności organizacyjnej i pracy pedagogicznej. A jednocześnie - w codziennym obcowaniu- był kimś bardzo skromnym i dyskretnym, kto nie narzucał się ze swoją przeogromną wiedzą i doświadczeniem, zaś wobec oponentów w dyskusji na przykład, zachowywał takt i wyrozumiałość, nie zdradzał cienia nawet agresji. Oczywiście, oglądałam jego prace scenograficzne, ale siłą rzeczy, już tylko te z późnego okresu twórczości, czyli z lat. 70. i 80. A przecież jako scenograf, absolwent warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (pracownia Władysława Daszewskiego) i przedwojennego Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej (Wydział Sztuki Reżyserskiej Leona Schillera), Zenobiusz Strzelecki działał znacznie wcześniej. Debiutował w paryskich teatrach podczas okupacji, zaś po powrocie do Polski, wkrótce po zakończeniu II wojny, pracował głównie w Łodzi i Warszawie. Projektował dla wybitnych reżyserów, przede wszystkim Kazimierza Dejmka, a także dla Erwina Axera, Aleksandra Bardiniego, Ludwika René, Marii Wiercińskiej, Ryszarda Ordyńskiego, oraz Jerzego Merunowicza i Józefa Wyszomirskiego. Z Bohdanem Korzeniewskim współpracował m.in. przy głośnym przedstawieniu Grzechu Żeromskiego w Teatrze Polskim w Warszawie (1951), pokazanym na międzynarodowym festiwalu teatralnym w Paryżu.

W swoich scenografiach odwoływał się do rozmaitych konwencji plastycznych, chętnie stosował stylizację i persyflaż, na przykład w interpretacjach literatury antycznej (Żaby Arystofanesa, dwukrotnie), a zwłaszcza staropolskiej, której był znawcą i miłośnikiem ( Żywot Jozefa Mikołaja Reja, Pastorałka Leona Schillera, Dialogus de Passione, Gra o Herodzie, Gra o Męce i Zmartwychwstaniu). Wydaje mi się, że te właśnie prace trwale wpisały się w historię scenografii polskiej, której zresztą Zenobiusz Strzelecki poświęcił kilka dzieł fundamentalnych, do dzisiaj stanowiących niezastąpione źródło wiedzy dla wszystkich, których interesuje teatr (Polska plastyka teatralna, 1963, Kierunki scenografii współczesnej, 1970, Współczesna scenografia polska, 1984). Ponadto przetłumaczył dla polskiego czytelnika, wraz z żoną Krystyną Mazur, wybitną książkę Denisa Bableta Rewolucje sceniczne XX wieku (1980). Był też autorem licznych artykułów poświęconych sprawom teatralnym, nie tylko scenografii. Zabierał głos na temat szkolnictwa teatralnego, analizował zagadnienia teoretyczne (np. relacja aktor-znak plastyczny w teatrze) ale przede wszystkim śledził, co dzieje się w światowej scenografii i... jak na tym tle wygląda plastyka polska. Bo też promował ją z niewyczerpaną energią. To on, przez wiele lat, jako jeden z animatorów Praskiego Quadriennale- największego w świecie przeglądu światowej scenografii i architektury teatralnej- swoim autorytetem wspierał reprezentację polskich artystów zapraszanych do udziału w imprezie. To on również animował powstanie Polskiego Centrum międzynarodowej organizacji zrzeszającej scenografów i architektów (OISTAT). I on także, rozumiejąc konieczność ochrony dzieła scenografa, orędował na rzecz stworzenia Centrum Scenografii Polskiej w Katowicach. Szkoda, że nie dożył jego narodzin, cieszyłby się, jak nikt inny. Wreszcie, Zenobiusz Strzelecki upominał się o kształcenie przyszłych artystów w teatralnej wspólnocie, bo tylko taki model uważał za właściwy. I jednocześnie, wierzył w talenty młodych, z którymi świetnie się komunikował, zawsze życzliwy i skory do pomocy. Tę stronę jego działalności podniesiono pośmiertnie, tworząc Nagrodę im. Zenobiusza Strzeleckiego, przyznawaną absolwentom wydziałów scenograficznych za najlepszą pracę dyplomową. Poczytuję sobie za zaszczyt, że byłam pierwszym sekretarzem tej nagrody w jej, sporo już lat liczącej, historii.