Artykuły

- Piszę książki z potrzeby syntezy. Filozofia i psychologia próbują coś zsyntetyzować, stworzyć esencję tego, czego dowiedzieliśmy się o relacji myśl - słowo, relacji zamiar - efekt. Piszę krótkie opowieści o charakterze aforystycznym. Chyba nie umiałbym napisać powieści dla dorosłych - mówi reżyser i pisarz MACIEJ WOJTYSZKO.

Warszawa

Pamiętam, że jako dziecko szedłem z mamą przez Stare Miasto. Kładki, po których stąpaliśmy, znajdowały się na wysokości pierwszych pięter czerwonych, wypalonych ruin. Panicznie się bałem, że za chwilę spadniemy i polecimy w czerwono-czarną przepaść. Ruiny stolicy były przerażające. To było moje pierwsze spotkanie z tym miastem. Mieszkałem pod Warszawą, gdzie było zielono i parterowa Niektórzy podróżnicy porównują miasta do ludzi. Wiedeń to staruszka słuchająca Mozarta, Montreal - francuski inżynier, a Toronto to Amerykanin ze złotym zębem. Kraków - starszy pan, który przyszedł na kremówkę do Sukiennic, a Warszawa - pani, która przed chwilą przyjechała tu z Grójca. Antoni Słonimski kiedyś pisał, że matkę się kocha, nawet jeśli nie jest dobrze wychowaną damą. Ja mam tak z Warszawą.

Łódź

Kiedy studiowałem tam reżyserię, można było stworzyć mapę zapachową miasta. W zależności od tego, gdzie się stało, czuło się albo fabrykę kleju, albo pachnącą starą taśmą Szkołę Filmową. Chodził mi wtedy po głowie kryminał, w którym bohaterowi zawiązują oczy, a on właśnie po zapachach odnajduje poszczególne miejsca Lubię Lodź, bo jest trochę bajkowa, secesyjna, jednocześnie zestarzała. Zanim trafiłem na łódzką uczelnię, uczyłem się w Państwowym Liceum Technik Teatralnych. Kończyli je przedstawiciele zaniedbywanych dziś profesji. Teraz teatrom przydaliby się nowi wykwalifikowani technicy, malarze czy oświetleniowcy. Bo uczono nas i tego, że praca zespołowa w teatrze lub filmie jest piękna. Że można się w niej zakochać i ja się zakochałem. Dzięki tej szkole już jako 14-letni chłopak obserwowałem wielkich reżyserów (np. Kazimierza Dejmka) podczas prób.

Muzyka

Słucham Rossiniego, Offenbacha, Lehara. Kiedyś zabawiłem się ich muzyką i skonstruowałem z wybranych arii przedstawienie "Opera Granda" w warszawskim Teatrze Ateneum. Napisałem też sztukę - "Grzechy starości" o Rossinim i Wagnerze Szalenie podobają mi się twórcy, którzy traktują muzykę jako rodzaj opery buffa. To mnie śmieszy i sprawia estetyczną satysfakcję. A wychowałem się na tekstach Przybory, Młynarskiego i Osieckiej. Cieszy mnie, kiedy piosenka ma sens, także literacki.

Wielcy

Profesor Jerzy Bosak. Fantastyczny twórca i bardzo mądry pedagog. Ucząc dzisiaj w Szkole Teatralnej, czasami powtarzam to, co On mówił do nas. Janusz Majewski, który był nauczycielem dobrotliwym - pozwalał uczniowi być idiotą i tym samym uczyć się na własnych błędach. Moje rozumienie muzyki bardzo poprawił Henryk Kuźniak, świetny kompozytor. Uczyliśmy się nie tylko od nauczycieli, ale też od siebie nawzajem. Z Krzysztofem Kieślowskim spotykałem się w pociągu na trasie Warszawa - Łódź. Nie chciał rozmawiać o byle czym. To było zobowiązujące. Miał ogromną charyzmę i silną osobowość. Czasami jeździli też z nami Krzysztof Zanussi, Kazimierz Karabasz, Mariusz Walter, Antoni Bohdziewicz. Te spotkania były dla mnie pouczającymi lekcjami.

Niedawno podpisywałem książkę "Bromba i psychologia". Siedząca obok osoba, która podpisywała swoją książkę, spojrzała na okładkę i powiedziała: "Pan ma takie nazwisko jak ten reżyser" (śmiech). Bardzo wielu ludzi nie łączy moich zawodów: piszę przecież sztuki teatralne, książki dla dzieci, reżyseruję w teatrze i filmie. To wynika z niecierpliwości. Jeśli mam wolną chwilę, to muszę coś robić, ale nie wiążę z tym szalonych ambicji. Każda twórczość jest dla mnie źródłem radości.

Pisanie

Piszę książki z potrzeby syntezy. Filozofia i psychologia próbują coś zsyntetyzować, stworzyć esencję tego, czego dowiedzieliśmy się o relacji myśl - słowo, relacji zamiar - efekt. Piszę krótkie opowieści o charakterze aforystycznym. Chyba nie umiałbym napisać powieści dla dorosłych. To wymaga kondycji i dyscypliny, takiej, jaką dysponował np. Tomasz Mann - budził się wczesnym rankiem i pisał do 17.00.

Literatura

Bardzo dużą rolę w mojej edukacji odegrały studia na wydziale filozofii UW. Sposób myślenia, jaki proponował Leszek Kołakowski, wywarł na mnie ogromny wpływ. To, jak myślał, cechowała wielka rzetelność. I potrafił przyznawać się do błędów. Cenię też Stanisława Lema. W moim pokoleniu znajomość "Cyberiady" była obowiązkowa. Wcześniej czytałem Makuszyńskiego, Sienkiewicza, Prusa... Kiedy dorastałem, pojawiły się książki Stefana Themersona. Przedziwna postać. Pamiętam swój podziw, kiedy ukazały się "Przygody Pędrka Wyrzutka". Przygody Pędrka były inspiracją do powstania "Bromby".

Filmy

Pamiętam, jak byłem poruszony po obejrzeniu "Osiem i pół", jakie wrażenie zrobił na mnie "Obywatel Kane" - moje pierwsze zachwyty i zdumienia. Duże znaczenie miały też filmy "Siedmiu wspaniałych" i "W samo południe". Główni bohaterowie reprezentowali postawy właściwe prawdziwym mężczyznom. Byli wzorcami do naśladowania. To, co się potem w życiu zaczęło wyprawiaćz obowiązującymi postawami moralnymi, wydaje mi się bardzo dziwne. Bo w westernach bohaterem był tylko ten, kto do ostatka walczył. I jeśli pojawiał się jakiś relatywizm, to i tak w ostatecznym efekcie takie wartości jak wolność, prawda, sprawiedliwość okazywały się niepodważalne. Lubię też zabawki w rodzaju "Zakochanego Szekspira". Świetny jest "Mulholland Drive" - irytujący, ale bardzo wciągający. "Ziemia obiecana" pozostawiła we mnie na zawsze jakiś ślad. Bardzo podoba mi się również "Wesele" Wojciecha Smarzowskiego. Mam dużo sympatii do filmów Marka Koterskiego, który w niebanalny sposób broni nieszczęsnych wrażliwców.

Maciej Wojtyszko - (rocznik 1946). reżyser teatralny, filmowy i telewizyjny (np. "Mistrz i Małgorzata"), pisarz (ostatnio "Bromba i psychologia"),autor sztuk, komiksów i filmów animowanych. W kwietniu na ekrany kin wejdzie jego najnowszy film "Ogród Luizy".