Artykuły

Niewątpliwie największym ewene­mentem festiwalu była sztuka M.V. Gazzo "Kapelusz pełen deszczu" w inscenizacji Teatru "Wybrzeże". Sa­ma sztuka mie ma specjalnych za­let dramaturgicznych. Jej konstruk­cja mało zwarta, niezbyt ekonomicz­na i nie zawsze konsekwentna; dia­log przegadany, z fotograficzną do­kładnością relacjonuje sposób wy­rażania się i reakcje wzięte z co­dziennego życia.

Idea moralitetu - konfrontująca rozmaite rodzaje miłości i moralnoś­ci - jest dość pospolita, za to rysu­nek psychologiczny zadziwia wręcz obsesyjną wiernością wystudiowania. Sztuka M.V. Gazzo jest mało doj­rzała jako utwór teatralny; można więc powiedzieć, że jest mało teat­ralna, jeśli pod pojęciem teatru ro­zumiemy specyficzny rodzaj syntezy nie tylko myśli, ale i formy. W każ­dym jednak razie daje nieograni­czone wprost pole do rozwinięcia kunsztu aktorskiego. Wiąże się to z jej genezą, z faktem, że Gazzo pi­sząc ją w Actor's studio, cały jej kształt pomyślał jako funkcję zadań aktora.

Każda konwencja doprowadzona do obsesji staje się sztuką. Utwór Gazzo, konsekwentny jako etiuda aktorska, nabiera walorów arty­stycznych.

Gdański "Kapelusz" był debiutem A. Wajdy w dziedzinie reżyserii te­atralnej. Debiutem znakomitym. Ry­sunek sytuacji i nakreślenie reakcji bezdialogowych były tak bogate, że całkowicie znosiły supremacje dia­logu. Nie odczuwaliśmy jego przega­dania, długie skądinąd widowisko cały czas trzymało nas w napięciu. Inscenizacja miała więcej zalet konstrukcyjnych jak sztuka, więcej nawet elementu teatralnego, mimo że Wajda spożytkował - co zresztą było chyba niezbędnym - swoje doświadczenia filmowe. Uwidocznia­ło się to w daleko posuniętym umia­rze, nawet w statyce gry, w której teatralność gestu zastąpiona została przez kontaktowanie psychiczne i pełne napięcie wewnętrzne akto­ra.

Filmowość inscenizacji przejawiła się również w psychologicznej zmienności planów. Plan pełny, pół-pełny czy detal uzyskiwany był przez różnicowanie statyki gestu, przez umiejętność koncentrowania uwagi na tej czy innej relacji, tym czy innym odruchu. "Detal" eksponowa­ny był niekiedy właśnie w scenach o najsilniejszym ładunku, napinając uwagę widza do ostatecznych gra­nic.

Sądzę, że główną przyczyną, dla której inscenizacja dość przeciętnej sztuki stała się rewelacją artystyczną na miarę ogólnopolską, jest to, że zarówno reżyser jak i aktorzy wyciągnęli wszystkie konsekwencje z tekstu; zbieżność konwencji aktor­skiej i koncepcji, reżysera z kon­wencją dramaturgiczną nadała "Ka­peluszowi" siłę i zdolność angażo­wania widowni, dawno już nie spo­tykaną w naszych teatrach.

Aktorstwo całego zespołu stało na b. wysokim poziomie. Szlachetnością gry, jej czystością i siłą wybijał się E. Fetting (Polo) ekonomicznymi środkami konstruując, znakomitą i bogatą kreację. Prostotą relacji ak­torskiej i wnikliwością psychologicz­ną sekundowała mu Dubrowska.

Z. Cybulski (Johny) plastycznie i sugestywnie odtwarzał linię reakcji psychicznych bohatera sztuki, przy­dałoby się jednak jego grze więcej szczegółowego wystudiowania obja­wów narkomanii.

Choć Z. Maklakiewicz pokazał du­ży kunszt aktorski, nie mogę się zgodzić z koncepcją jego roli. Był cynicznym zbrodniarzem z powieści detektywistycznej, podczas gdy Gazzo sugeruje raczej typ narkomana przestępcy. Może góruje nad swymi ludźmi umiejętnością dozowania, nie panuje jednak nad narkotykiem do końca i sam zostanie kiedyś przez jego skutki powalony. Pod całą ban­dą palą się wszystkie mosty, żadna melina nie jest już pewna, są osa­czeni. Narkotyk poraża ich i popy­cha do przestępstwa, narkotyk ska­zuje na kapitulację.

Dlatego gwoli prawdziwości i si­ły rysunku herszt bandy "Matka" powinien zdradzać pewnymi reflek­sami, że sam jest ofiarą nałogu. Owe powiązania między narkomanią a aberracją, kapitulacją człowieka i w konkretnym wypadku - prze­stępczością - bardzo plastycznie uwydatniał w swojej interesującej, kreacji Z. Tadeusiak (Apples).