TVP. "Mord założycielski" w Teatrze TV
O spektaklu teatru TV "Mord założycielski" mówi Jacek Raginis, historyk, reżyser, współautor przedstawienia. Premiera w poniedziałek, godz. 20.
Gdzie dokładnie zginął Marceli Nowotko?
Jacek Raginis: Był tam charakterystyczny kościół, niedaleko ulicy Karolkowej. Nowotko spotkał się przy nim z Bolesławem Mołojcem, przeszli kilka metrów, bodajże do ulicy Przyokopowej, i tam pojawił się zamachowiec. Sytuacja, jaką widzimy w spektaklu: prośba o ogień, przypalanie papierosa, zaniepokojenie Nowotki i jego prośba, by przeszli kawałek dalej, bo jakiś przechodzień znacząco się spojrzał, odnotowana została w relacji Mołojca.
Na ile jest ona wierna faktom?
- Można też zadać inne pytanie: czy ta relacja została wiernie spisana przez prowadzących tzw. partyjne śledztwo.
Czy wiadomo, kto zabił Nowotkę?
- Spektakl nie daje odpowiedzi, jest kompilacją kilku hipotez.
Taki polityczny "Rashomon"?
- Film Kurosawy był dla mnie inspiracją, choć konstrukcja spektaklu jest nieco inna. Ale i tu mamy sytuację, gdy kilka osób obserwujących lub zaangażowanych w zdarzenie, pamięta je inaczej i zdaje odmienną relację. Po trosze dlatego, że każdy poniekąd broni siebie...
W podobnych sytuacjach trudno o obiektywizm?
- Jestem przekonany, że ludzie, którzy wydali na Mołojca wyrok, nie mieli 100-procentowej pewności, że to on jest odpowiedzialny za śmierć "Starego". Ani Małgorzata Fornalska, ani Paweł Finder, ani Franciszek Jóźwiak, Marian Spychalski czy Władysław Gomułka.
Co wiemy na pewno?
- Wiemy, że Nowotko zginął 28 listopada 1942 roku. Nie znamy jego zabójcy, ale wiemy, kto 29 lub 31 grudnia 1942 roku zabił Mołojca.
Kto?
- Janek Krasicki, świetlana postać polskiego ruchu komunistycznego. Pokazujemy, że był to mord sądowy bez szansy na obronę.
Dlaczego właśnie teraz podjął pan ten temat?
- Sytuacja śmierci Nowotki i późniejszego śledztwa stały się dla nas pretekstem do pokazania, jakimi motywacjami, intencjami kierowali się polscy komuniści. Przez lata trwaliśmy w złudzeniu, że komunizm w Polsce tworzyli ideowcy, którzy łączyli fascynację komunizmem z postawą patriotyczną, tymczasem założyciele Polski Ludowej mieli zupełnie inne motywacje, byli przedstawicielami obcego Polsce mocarstwa. Przy czym to, co przypisujemy Józefowi Stalinowi: że poruszał się w pewnej spirali podejrzeń, paranoi w stosunku do współpracowników, przenosiło się na klimat wewnętrznych rozgrywek w PPR. To właśnie pokazujemy w spektaklu.
