Niemiecka monografia Stanisława Moniuszki
Od czasu wydania monografii Stanisława Moniuszki pióra Witolda Rudzińskiego minęło kilkadziesiąt lat, a jednak nie doczekaliśmy się w kraju nowego opracowania dotyczącego życia i twórczości ojca naszej opery narodowej. Któżby się zatem spodziewał, że za granicą chciałby się ktoś zająć naszym kompozytorem, pokonując barierę trudnego języka, a także przeszkody, jakie stwarza specyfika polskiego systemu akademicko-naukowego - pisze Michał F. Runowski w Ruchu Muzycznym.
A jednak znalazł się autor, który nie tylko podjął się takiego zadania, ale i wykonał je ze znakomitym rezultatem, tworząc opracowanie, jakiego - mówiąc językiem współczesnym Moniuszce - "niemasz obecnie ani za granicą, ani w kraju tutejszem".
Autor monografii, Rudiger Ritter, pracownik Instytutu Wschodnioeuropejskiego Wolnego Uniwersytetu w Berlinie, łączy profesje muzykologa i historyka, co pozwala mu swobodnie poruszać się między często ograniczonym obszarem muzykologii historycznej a domeną historii polityki i kultury. Jeszcze do niedawna trudno było pomyśleć, by to Niemiec okazał się autorem fundamentalnej pracy z dziedziny polskiej historii muzycznej. Teraz za Odrą daje się zauważyć rosnące zainteresowanie, zwłaszcza wśród przedstawicieli młodszego pokolenia, naszą kulturą i sztuką. I nie ma powodu dopatrywać się w tym jakichś rewizjonistycznych tendencji.
Publikacja Rudigera Rittera jest pierwszą poważną niemiecką monografią Stanisława Moniuszki. Tematem, na którym przede wszystkim skupił się niemiecki badacz, jest najpopularniejsza opera Moniuszki - "Halka" (chociaż sam kompozytor opery tej nie uważał za najwybitniejszą). Autor odtwarza podstawowe założenia dzieła: kompozytor - jego zdaniem - kierował się przede wszystkim względami estetycznymi, a nie politycznymi podtekstami, lecz klimat społeczny, w jakim opera powstawała, sprawił, że stała się swoistą klamrą łączącą i jednającą skłócone ze sobą środowiska odmiennie pojmujące własną tożsamość narodową.
Ritter umieszcza "Halkę" w szerokim, interdyscyplinarnym kontekście społeczno-polityczno-historycznym. Wyjaśnia - nie zawsze jasne, także i dla nas - różnice między pojęciami ludowości i narodowości. Podaje liczne, rzadko dotychczas przez muzykologów brane pod uwagę źródła XIX-wieczne, zwłaszcza dotyczące Włodzimierza Wolskiego, autora libretta opery, i kręgu literackiego, w jakim się ten poeta obracał. Podaje też informacje nieodzowne dla czytelników nie mających dotąd styczności z polską kulturą - nota bene informacje użyteczne i dla nas, uświadamiające nam choćby, że hasła, jakich często bez zastanowienia używamy, mogą mieć głębsze znaczenie i sens ukryty "między wierszami".
Na koniec autor przedstawia historię interpretowania "Halki". Uważa, że mimo zawartej w libretcie nader wyraźnej krytyki społecznej, swojski klimat i polskie realia opery (których brak w Parii - stąd jej niepowodzenie) zjednały dziełu Moniuszki sympatię odbiorców i przyczyniły się do tego, że każde kolejne przedstawienie stawało się manifestacją narodową. Jako pierwszy bowiem spełnił Moniuszko sformułowane już na początku XIX stulecia wymogi "opery narodowej". Dopiero w czasach socjalizmu aspekt społeczny - nie tylko zresztą "Halki" - nabrał w interpretacjach opery specjalnej wagi i został wysunięty na pierwszy plan. Dzisiaj takie podejście do opery Moniuszki należy już do historii.
Książka niemieckiego badacza zawiera liczne przykłady nutowe, ilustracje oraz obszerną bibliografię i indeksy nazwisk i haseł. Miejmy nadzieję, że ta wyśmienita publikacja da przykład i zainspiruje innych zagranicznych autorów do dalszej popularyzacji w świecie jakże przecież bogatej naszej skarbnicy kulturalnej.
Rudiger Ritter Musik fur de Nation. Der Komponist Stanisław Moniuszko (1819-1872) in der polnischen Nationalbewegung des 19. Jahrhunderts [Muzyka dla narodu. Kompozytor Stanisław Moniuszko a polski ruch narodowy XIX wieku]. Seria Oldenburger Beitrage zur Kultur und Geschichte Ostmitteleuropas, tom 6, red. M. Garieff i H. H. Hahn. Frankfurt a/Main 2005, Peter Lang Verlag, ss. 792, ilustr., nuty, bibliografia, indeksy nazwisk i haseł.
