Artykuły

Philadelphia Live Arts Festival i Instytut Kultury Polskiej w Nowym Jorku zapraszają na "Operetkę" Witolda Gombrowicza, w reż. Michała Zadary, w wykonaniu Teatru Capitol z Wrocławia.

Spektakl, prezentowany w ramach programu głównego festiwalu pięciokrotnie w dniach 10-13 września, poprzedzi spotkanie "Teatr Witolda Gombrowicza i Michała Zadary", które odbędzie się 6 września w The University of the Arts w Filadelfii, z inicjatywy wydziału teatru Swarthmore College. Oprócz Michała Zadary, absolwenta tej uczelni, wezmą w nim udział Tom Sellar, redaktor naczelny magazynu Theater wydawanego przez Yale University i recenzent teatralny Village Voice, oraz gość specjalny - Rita Gombrowicz, autorka ważnych biografii swojego męża i opiekunka jego spuścizny artystycznej. Spotkanie poprowadzi kierownik wydziału teatru Swarthmore College, prof. Allen Kuharski, jeden z największych znawców Gombrowicza w USA.

"Operetka", jeden z ważniejszych tekstów teatralnych XX wieku, będzie trzecią adaptacją twórczości Gombrowicza na Philadelphia Live Arts Festival. Po produkcjach współprezentowanych z Instytutem Kultury Polskiej w Nowym Jorku - nagrodzonym prestiżową nagrodą OBIE spektaklu "Hell Meets" Henry Halfway na podstawie "Opętanych" w wykonaniu teatru Pig Iron (2004), oraz "Kilku błyskotliwych spostrzeżeniach" Teatru Dada von Bzdülöw (2007) - przyszedł czas na głośny spektakl Michała Zadary.

Operetka była anachronicznym gatunkiem teatralnym już za czasów Gombrowicza, który celowo wybrał tę formę, by najdosadniej pokazać skostniałe, puste gesty i obyczaje elit i umieścić je w cieniu wielkich kataklizmów dziejowych XX wieku - faszyzmu i komunizmu. W interpretacji Zadary, jednego z najodważniejszych reżyserów młodego pokolenia, szaleństwo strojów i mód, muzyka, taniec, głupota i chaos dominują w historii o współczesnych wynudzonych notablach, zabawiających się w górskich spa i o "motłochu", gotowym do rewolucji.

Nad "Operetką" Gombrowicz pracował od 1958 roku. Wydana po polsku przez Instytut Literacki w Paryżu w 1966 r., szybko została przetłumaczona na francuski, włoski, hiszpański i szwedzki. Francuską premierę miała wkrótce po śmierci Gombrowicza w paryskim Théâtre National Populaire, włoską - w Teatro Stabile w Aquila - w tym samym, 1969 roku. Pochód "Operetki" przez polskie sceny rozpoczął się legendarną inscenizacją Kazimierza Dejmka w Teatrze Nowym w Łodzi (1975). Od tamtej pory sztuka Gombrowicza wystawiana jest regularnie w różnych teatrach w Polsce. Premiera w Teatrze Capitol w 2007 r. była pierwszą realizacją "Operetki" w teatrze muzycznym, a nie jak dotąd - w dramatycznym.

Muzykę na potrzeby wrocławskiej produkcji napisał Leszek Możdżer, jeden z najwybitniejszych polskich muzyków jazzowych, pianista światowej klasy, oryginalny i odważnie poszukujący twórca. Wypełniając wizję reżysera, stworzył on muzykę w konwencji amerykańskiej, zmanierowanej szmiry popowej, nasyconą do granic przyzwoitości bluesowymi melizmatami, pełną amerykańskich, niesmacznych, irytujących zdobień, w głupocie swojej i w samozachwycie nie zważającą na sensy zawarte w tekście - jak w programie spektaklu mówi o swojej pracy sam kompozytor. Jego muzyka jest jedną z najsilniejszych stron spektaklu, który grany będzie po polsku, z angielskimi napisami.

Philadelphia Live Arts and Philly Fringe Festival powstał w 1997 r., gdy Nick Stuccio, były tancerz Pennsylvania Ballet i producent teatralny wraz z choreografem Ericiem Choferem postanowili przenieść na grunt amerykański ideę festiwalu edynburskiego - najstarszej imprezy typu fringe na świecie. Podczas gdy w części Live Arts prezentowane są zespoły i artyści o wyrobionej już marce (m.in. Jan Fabre, The Wooster Group, Emio Greco), Fringe daje szanse młodym artystom zaistnieć na profesjonalnej scenie. Rokrocznie festiwal prezentuje [i wspiera] prace ok 2.000 młodych artystów, także organizując warsztaty i profesjonalne doradztwo w zakresie administracji, marketingu, finansowania i produkcji wydarzeń artystycznych w ciągu całego roku. Od 2005 r. na festiwalu wystąpiło ponad 300 artystów, w tym 30 teatrów z zagranicy, z m.in. Anglii, Argentyny, Belgii, Bułgarii, Chin, Holandii, Indii, Izraela, Japonii, Kanady, Niemiec, Norwegii i Polski. Festiwal organizuje także programy, w ramach których międzynarodowi artyści pracują z artystami z Filadelfii nad nowymi projektami. Dzięki inicjatywie i współudziale IKP do takiej współpracy w 2008 r. zaproszony został teatr Dada von Bzdülöw, który w razem z filadelfijską tancerką Bettany Formica przygotował spektakl Factor T.

W tym roku na festiwalu pokazanych zostanie 16 zespołów w programie głównym, w tym gwiazdy lokalne jak Pig Iron Company, New Paradies Laboratories czy Mike Daisey, a także teatr Back to Back z Australii czy znany austriacki choreograf Willi Dorner, prezentowany również w Polsce. Nick Stuccio wybrał do programu tegorocznego festiwalu "Operetkę" w reż. Michała Zadary podczas wizyty studyjnej w Polsce zorganizowanej dla niego dwa lata wcześniej przez Instytut Kultury Polskiej w Nowym Jorku.

***

Michał Zadara (ur. 1976) - reżyser teatralny, autor filmów niezależnych i instalacji video. W wieku 3 lat opuścił z rodzicami Polskę, by zamieszkać w Austrii, a następnie Zachodnich Niemczech, gdzie uczęszczał do anglojęzycznych szkół. Studiował teatr i nauki polityczne w Swarthmore College pod Filadelfią (dyplom z wyróżnieniem), oraz oceanografię w Sea Education Association w Massachusetts. Po studiach przeniósł się do Nowego Jorku, gdzie pracował jako asystent public relations, stolarz scenograficzny, oraz informatyk i gdzie zrealizował spektakl w nieistniejącym już teatrze off-off-Broadway Collective Unconscious. W 2000 r., po nie zdanych egzaminach na reżyserię w Krakowie był asystentem i współpracownikiem Małgorzaty Szcześniak w Teatrze Rozmaitości w Warszawie. Studia na Wydziale Reżyserii Dramatu na PWST w Krakowie udało mu się rozpocząć rok później pod okiem Krystiana Lupy. Współpracował i był asystentem Kazimierza Kutza, Jana Peszka i Armina Petrasa. Reżyserował w teatrach: Wybrzeże w Gdańsku, Starym w Krakowie, Współczesnym we Wrocławiu, Narodowym w Warszawie, Współczesnym w Szczecinie, Maxim Gorki w Berlinie, HaBima w Tel Awiwie, Capitol we Wrocławiu. Wystawiał rodzimą klasykę: od "Odprawy posłów greckich" Kochanowskiego, przez "Księdza Marka" Słowackiego, "Wesele" Wyspiańskiego, "Operetkę" Gombrowicza, po "Kartotekę" Różewicza. Inscenizował także współczesne polskie dramaty: "From Poland with Love" i "Wałęsa. Historia wesoła, a ogromnie przez to smutna" (obie autorstwa Pawła Demirskiego) i dopisywał polskie realia adaptując zagraniczne teksty (m.in. "Pół żartem, pół serio" Billy'ego Wildera, "Chłopcy z Placu Broni" Ferenca Molnra). Jest Laureatem Paszportu Polityki w 2007 r. w dziedzinie teatru "za imponującą aktywność twórczą, za przedstawienia przywracające wiarę w to, że teatr jest przestrzenią artystycznej wolności".

***

Instytut Kultury Polskiej w Nowym Jorku, otwarty w 2000 r., jest placówką dyplomacji kulturalnej Rzeczypospolitej Polskiej, jednym z sieci 22 Instytutów. Jego misją jest ożywianie i promocja więzi kulturalnych pomiędzy USA i Polską, zarówno poprzez prezentację osiągnięć kulturalnych Polski Amerykanom, jak i zapewnienie artystom i naukowcom z Polski kontaktów z najważniejszymi amerykańskimi partnerami i instytucjami.

Instytut promuje, organizuje prezentacje, i produkuje szeroką gamę wydarzeń kulturalnych we wszystkich dziedzinach kultury: teatrze, muzyce, filmie, literaturze i sztuce. Ukierunkowany jest na ścisłą współpracę z instytucjami miejscowymi umieszczając w ich programach prezentacje kultury polskiej.