Artykuły

Sztuka w trzech aktach J. Szaniawskiego

Błogosławieństwem J. Szaniawskiego jest, że posiada... Roentgenowskie spojrzenie. Dzięki niemu przenika on zwyczajne zjawiska życia ukazując nam ich istotną treść, odmienną od tej którą widzimy, oraz ich tajemne związki, dla nas niezrozumiałe. Dlatego ostatnia sztuka znanego autora jest pozornie historią nieszczęśliwego kowala, który wykuwa swój los pracowicie i uczciwie, lecz ten wygina się i kształtuje inaczej niż chce jego młot. Sztuce tej możnaby równie dobrze dać tytuł: ,,Człowiek, majątek i los".

Młoda żona kowala umiera zostawiając mu dziecko, które okazuje się jest nie jego lecz wędrownego grajka. Znajomy, któremu udzielił gościny na noc, kończy życie pod jego dachem, on zaś zostaje posądzony o przywłaszczenie sobie jego pieniędzy. A "córkę" jego ciągnie w dal, niczym te przybłędy, które "coś gna po świecie, gdzie ziemia styka się z niebem". Bo też jego córka jest dzieckiem jednego z nich. I życie zwala kowala z nóg. Bierze więc sobie zastępcę, by kuł za niego. Bo sam już nie ma sił. Aż nagle, przypadkiem, po osiemnastu latach odnajdują się pieniądze. Kowal powróci do uznania i szacunku, ku radości wszystkich. Ale nie samego kowala. To szczęśliwe zakończenie historii jego życia to... bajka dla dzieci! Prawda - jest inna! Prawda - to osiemnaście lat zawodów i goryczy, załamań i utraty wiary w los. Prawda - to powrót z szerokiego świata zmarnowanych włóczęgów, których sprowadza tęsknota do... grobu ojca, lub... pod okno domu, jedynego świadka jednej chwili prawdziwej miłości.

Tymczasem u sąsiadów grzmi wesele i życie pójdzie naprzód... Na miejsce steranego człowieka przyjdą inni...

Tę sztukę o odwiecznym fatum Szaniawski opowiada z melancholią ale bez buntu, językiem współczesnym ludzi dzisiejszych, z właściwym mu wyczuciem teatru, bez cienia morału, tylko ze współczuciem dla ludzkiej doli.

Wielką zasługę ma reżyser D.L. Kielanowski, że podjął się pokazania w Londynie tego utworu, w którym J. Szaniawski sięgnął może jeszcze głębiej w duszę człowieka niż w swych sztukach przedwojennych, jak "Lekkoduch", "Adwokat i róże", "Ptak", "Żeglarz", "Most"... Nie znam jego najoryginalniejszej podobno fantazji scenicznej pt. "Dwa teatry". Lecz ostatnia jego sztuka "Kowal pieniądze i gwiazdy" wystarcza, by dowieść że lata wojny nie odbiły się

źle na jego twórczości.

Na londyńskiej scenie zewnętrzny dramat, ten widzialny gołym okiem był zagrany doskonale, przede wszystkim dzięki A. Butscherowi, który w roli kowala dał prawdziwą i żywą postać człowieka, wzruszającego swym cierpieniem. Obok wielu innych ról tego artysty z Bożej łaski może ta właśnie jest jego najlepszą kreacją. Dużą wdzięczność winien ensemble I. Kora Brzezińskiej, która w ofierze sztuce poświęciła swój wygląd i zmieniła się na "charakterystyczną" wiejską staruchę. Podkreślić należy grę M. Kiersnowskiego, który w roli niemowy umiał wiele powiedzieć. Panie Suzinówna, Galicówna i St. Zięciakiewicz utrafili we właściwy ton. Niestety, zawiódł ton K. Dygatówny i W. Wojteckiego. K. Dygatówna niepotrzebnie zagrywała "wampa" i kazała wspominać z żalem swą prostotę i szczerość np. w "Pannie Maliczewskiej". W. Wojtecki w dobrze pomyślanej roli, odmiennej od jego zwyczajnego emploi, chwilami zapominał że jest "Jasiem z księżyca" nieświadomym prawd, które wygłasza. I zawiodła w trzecim akcie Szopka. Zamiast być wyrazem i obrazem bajki, stała się niepotrzebnym powtórzeniem znanego już uprzednio publiczności rzekomego happy endu. Winszowałem sobie, że nie jestem reżyserem, bo na płytkiej scenie Ogniska nie umiałbym epizodu lepiej rozwiązać. Szczegóły te są zresztą sprawą tonu, może nawet półtonów, a raczej... braku kamertonu reżyserii.

Ale te "wydziwiania" recenzenckie nie mają nic do arcy-sztuki J. Szaniawskiego, jaką jest "Kowal pieniądze i gwiazdy", do arcy-wieczoru w teatrze, jakim jest jej przedstawienie i do arcy-gry A. Butschera, na tle świetnego zespołu aktorskiego.