Autorzy

Ur. 23 kwietnia 1891, Soncowka (Zagłębie Donieckie). Zm. 5 marca 1953, Moskwa.

Sergiusz Prokofiew [Siergiej Siergiejewicz Prokofjew] już jako kilkuletni chłopiec uczył się grać na fortepianie; próbował też komponować (napisał 2 opery: Olbrzym i Wyspy bezludne). W 1902 rozpoczął regularną naukę pod kierunkiem R. Gliera, a w dwa lata później wstąpił do petersburskiego konserwatorium, gdzie studiował kompozycję u Ladowa, instrumentację u Rimskiego-Korsakowa, fortepian u Anety Jessipow oraz dyrygenturę u Mikołaja Czeriepnina. Studia kompozytorskie zakończył w 1909, a w 1914 na egzaminie dyplomowym zdobył I nagrodę jako pianista za wykonanie własnego I Koncertu fortepianowego.

Oryginalna jego twórczość od początku budziła ostre sprzeciwy, ale jednała mu też entuzjastów i rosnącą sławę. Jeszcze w czasie studiów napisał Prokofiew operę Magdalena; z kolei w wyniku kontaktów nawiązanych z organizatorem i kierownikiem „Baletów Rosyjskich” w Paryżu, Sergiuszem Diagilewem, powstał balet Ała i Łolli, przetworzony następnie na symfoniczną Suitę scytyjską, oraz opera Gracz. W 1918 Prokofiew dyryguje w Petersburgu pierwszym wykonaniem swojej Symfonii klasycznej, entuzjastycznie przyjętej przez słuchaczy, i wkrótce potem przez Japonię wyjeżdża do USA, gdzie dla Opery w Chicago pisze Miłość do trzech pomarańczy.

Od 1922 osiada w Paryżu. Nawiązuje bliskie kontakty z Diagilewem, który już wcześniej wystawił jego balet Błazen, zdobywa sławę i uznanie. Jego symfoniczne i instrumentalne dzieła wchodzą do repertuaru czołowych solistów i dyrygentów – sam kompozytor jest zresztą najświetniejszym wykonawcą m. in. swego II i III Koncertu fortepianowego. Dla Diagilewa tworzy dwa następne balety: Stalowy krok i Syn marnotrawny.

Stopniowo coraz żywsze stają się kontakty Prokofiewa ze swoim ojczystym krajem i wreszcie w 1932 powraca na stałe do ZSRR, nie rezygnując zresztą z koncertowych podróży po różnych krajach. Włącza się w nurt nowego życia swej ojczyzny; w twórczości jego zachodzą zmiany w kierunku uproszczenia i oszczędności środków kompozytorskiej techniki, dochodzi też do głosu odsuwany dawniej na plan dalszy element liryczny. Do najświetniejszych dzieł z tego okresu należy słynny balet Romeo i Julia, baśń symfoniczna Piotruś i wilk oraz powstała już w okresie II wojny V Symfonia i VII Sonata fortepianowa. Ostatnim scenicznym dziełem Prokofiewa stała się napisana w 1948 opera Opowieść o prawdziwym człowieku na tle książki Borysa Polewoja pod tym samym tytułem.

Sergiusz Prokofiew to jeden z najwybitniejszych i najbardziej nowatorskich twórców muzyki XX w.; zarazem jeden z niewielu, którym dane było stworzyć styl kompozytorski tak całkowicie oryginalny, odrębny i własny, że cechy jego określa już samo nazwisko kompozytora.

Mówimy o „stylu prokofiewowskim” tak jak o stylu „mozartowskim” czy „chopinowskim”.

Niezwykła witalność i energia, zdrowa i jędrna rytmika, ostre harmonie wywołujące wrażenie pewnej szorstkości brzmienia, śmiałe zestawienia akordów, nadających nawet prostym, dobrze znanym brzmieniom swoistą świeżość, wreszcie humor i optymizm zabarwiony czasem nutą sarkazmu – oto główne cechy owego „prokofiewowskiego stylu” (w początkach jego twórczej kariery właśnie one oburzały konserwatywne audytorium i bywały określane jako „barbarzyństwo muzyczne”). Równocześnie cechowała twórczość Prokofiewa ogromna inwencja melodyczna, która uwydatniła się zwłaszcza w późniejszym, radzieckim okresie, kiedy znikło programowo „antyromantyczne” nastawienie kompozytora.

Prokofiew należy do twórców nader płodnych i wszechstronnych; nie ma prawie gatunku muzycznego, który nie byłby reprezentowany w jego twórczości. Poświęcając się głównie muzyce „autonomicznej” – jest zarazem świetnym kompozytorem scenicznym. W naszym stuleciu, gdy nie stało już kompozytorów dawniejszego typu, płodzących opery i balety na dziesiątki (jeżeli nie na setki), sceniczną twórczość Prokofiewa uznać należy za szczególnie obfitą.

Źródło: Józef Kański, Przewodnik operowy, Warszawa 1997.

Galeria fotografii z Sergei Prokofiev: The Genius In Stalin's Shadow