Autorzy

ŻUŁAWSKI Jerzy
(ur. 14 lipca 1874, Lipowiec koło Rzeszowa, Polska - zm. 9 sierpnia 1915, Dębica, Polska)
Poeta, prozaik, dramaturg. Uczęszczał do gimnazjum w Bochni, następnie do szkoły realnej w Krakowie. W 1892 rozpoczął studia techniczne w Zurychu, następnie studiował filozofię ścisłą w Bernie u Richarda Avenariusa. W 1898 uzyskał doktorat na podstawie rozprawy "Das Problem der Kausalität bei Spinoza", opublikowanej w Bernie w 1899, a streszczonej w "Studiach Filozoficznych" (rocznik 1901, zeszyt 1). Po powrocie do kraju pracował jako nauczyciel, póki nie zdecydował poświęcić się wyłącznie literaturze. Publikował między innymi w krakowskim "Życiu" i w "Chimerze", przez krótki czas był współredaktorem "Krytyki". Po 1900 dużo podróżował, głównie jako uczestnik wypraw górskich. Od 1901 mieszkał w Zakopanem; był współzałożycielem Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego i współredaktorem pisma "Zakopane". Podczas I wojny światowej walczył w Legionach. Był też współredaktorem pisma legionowego "Do broni". Zmarł w czasie epidemii tyfusu w szpitalu polowym.
Oprócz filozofii Spinozy (której poświęcił jeszcze popularnonaukową książkę "Benedykt Spinoza. Człowiek i dzieło", 1902) studiował filozofię współczesną (Friedrich Nietzsche, Arthur Schopenhauer, Eduard Hartmann), a także Biblię, Talmud i filozofię Wschodu. Lektury te wpłynęły na kształt jego koncepcji filozoficznej, którą nazwał syntetycznym monizmem, a która była oryginalnym sposobem rozwiązania dylematów Młodej Polski. Zwolennik metafizyki i koncepcji sztuki pełniącej jej funkcję usiłował nadać dopracowany kształt intelektualny hasłu "nagiej duszy" i teorii symbolu jako wyrazu Absolutu. Tak jak inni programowi twórcy tej formacji, zajmował się problemami rozwoju i przyszłości kultury, rolą indywiduum w życiu społecznym, statusem geniusza i warunkami twórczości. Jego syntetyczny monizm opierał się na przekonaniu, że Byt ma charakter zarazem materialny i duchowy, jest jednocześnie Absolutem i procesem. Odkąd wskutek ewolucji przyrodniczej wykształciła się świadomość indywidualna, rozwój odbywa się w świecie kultury. Motorem rozwoju są zawsze wybitne jednostki, zdolne do tworzenia własnych syntez - projektów świata. Rzeczywistość zewnętrzna prowokuje do tworzenia syntez naukowych, potrzeby wewnętrzne - syntez filozoficznych i artystycznych. Tym ostatnim przyznaje największą wartość: stwarzają nowe obszary Bytu, zbliżając się do poznania absolutnego. Zagrożenie rozwoju widzi nie w racjonalności poznania naukowego, lecz w powstawaniu faktycznej syntezy społecznej: społeczeństwa o zaspokojonych potrzebach materialnych, lecz ospałego duchowo i niszczącego przejawy indywidualizmu.
Eseje Żuławskiego ukazały się także w tomach: "Prolegomena" (1902), "Szkice literackie" (1913), "Przed zwierciadłem prawdy. Szkice filozoficzne" (1914).
Oprócz eseistyki literacko-filozoficznej, która odegrała ważną rolę w okresie Młodej Polski, Żuławski uprawiał inne gatunki literackie. Opublikował liczne przypowieści filozoficzne zebrane w tomach: "Opowiadania prozą" (1902), "Kuszenie szatana" (1910), "Bajka o człowieku szczęśliwym" (1910). Był autorem wielu nowel oraz cyklu powieściowego o tematyce współczesnej "Laus feminae" (1914-1916).
Żuławski jest autorem wielu dramatów o tematyce historycznej i współczesnej, chętnie wystawianych przez teatry w Krakowie, Warszawie i we Lwowie. Największym powodzeniem cieszyła się baśń sceniczna "Eros i Psyche" (1904) przedstawiająca - w siedmiu odsłonach dziejących się w różnych momentach historii - odwieczną walkę dobra i zła, ducha i materii. Dramat posłużył również jako libretto do opery Ludomira Różyckiego. Inne dramaty Żuławskiego o tematyce historycznej to: "Dyktator" (1903, napisany dla uczczenia rocznicy powstania styczniowego), "Ijola" (1905), "Koniec Mesjasza" (1906), "Gród słońca" (1911). Tematykę współczesną poruszały dramaty "Wianek mirtowy" (1903), "Gra" (1906) i "Za cenę łez" (1909).
Bohaterami utworów Żuławskiego były zazwyczaj jednostki wybitne uwikłane w mechanizmy historii i życia społecznego. Bohaterkami zaś - kobiety fatalne, demoniczne, uosabiające niszczącą potęgę płci.
Żuławski opublikował też kilka tomików poezji, które zebrane zostały w czterotomowym wydaniu "Poezje" (1908).
Dla współczesnych czytelników Żuławski jest przede wszystkim autorem "Trylogii księżycowej" - "Na srebrnym globie" (1903), "Zwycięzca" (1910), "Stara ziemia" (1911). Dziś czytana jako powieść science fiction, w intencji autora była zbeletryzowaną refleksją nad procesami cywilizacji. Wykorzystując najlepsze wzory powieści fantastycznej (Jules Verne, Herbert Wells) opisał Żuławski pierwszą ziemską, nieudaną wyprawę na Księżyc. Ocalali rozbitkowie dają początek nowej rasie Selenitów, odciętych od źródeł kultury, dysponujących niezrozumiałymi szczątkami przedmiotów i ustnym przekazem o ziemskim pochodzeniu, który daje początek mitowi religijnemu. Dwie pierwsze części trylogii przedstawiają właśnie mechanizmy powstawania i rozwoju religii oraz porządku społecznego. Część trzecia przenosi akcję na Ziemię, gdzie cywilizacja się starzeje: zapewnia postęp techniczny i dobrobyt, ale zmierza do unifikacji społecznej i zaniku indywidualizmu. Ta filozofia kultury wpisana jest w brawurową, sensacyjną akcję obfitującą w dramatyczne wydarzenia i barwne postaci.