Friedrich Dürrenmatt
Friedrich Reinhold Dürrenmatt
ur. 5 stycznia 1921, Konolfingen, Szwajcaria – zm. 14 grudnia 1990, Neuchâtel Szwajcaria
Dramatopisarz, reżyser, teoretyk teatru, prozaik, malarz
Pochodził z protestanckiej, szwajcarskiej rodziny. Jego ojciec, Reinhold, był pastorem. Istotną rolę w życiu pisarza odegrał dziadek, Ulrich Dürrenmatt, znany szwajcarski polityk, także satyryk i poeta. To on zachęcał go do poświęcenia się karierze pisarskiej. Gimnazjum ukończył Dürrenmatt w Berlinie. Po zdaniu matury w 1941, rozpoczął studia, początkowo w Bernie, następnie w Zürichu. Studiował filozofię, teologię i historię sztuki, a także germanistykę i nauki przyrodnicze. Interesował się przede wszystkim Arystotelesem, Platonem, Kantem i Kierkegaardem. Czytał greckich tragików, jak również Arystofanesa, Shakespeare’a, Lessinga, Wielanda, klasyków i romantyków niemieckich, a także Kafkę, Jüngera, Wedekinda.
Dürrenmatt był jedną z największych indywidualności europejskiego teatru lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku, najczęściej granym i cenionym dramaturgiem współczesnym. Pierwszą jego publikacją było opowiadanie Der Alte, drukowane w berneńskim dzienniku „Der Bund” w 1945 roku. W 1946 ożenił się z aktorką Lotti Geißler. Przenieśli się z Berna do Bazylei, gdzie dostała ona angaż w Stadttheater. Mieli trójkę dzieci.
Pierwszą wystawioną sztuką Dürrenmatta była Es steht geschrieben (kwiecień 1947, Schauspielhaus w Zürichu). Utwór wywołał skandal, lecz jeszcze w tym samym roku dostał nagrodę Światowej Fundacji na Rzecz Twórczości Dramatycznej.
Dürrenmatt był także autorem słuchowisk radiowych, powieści i nowel kryminalnych o tematyce moralno-filozoficznej (Kraksa, 1956, Obietnica, 1958, Sędzia i jego kat, 1969). W przeważającej jednak części jego twórczość to utwory dramatyczne, których problematyka koncentruje się głównie na zagadnieniach społeczno-moralnych, dotyczących konfliktów między jednostką a zbiorowością. Sztuki Dürrenmatta to w głównej mierze tragikomedie, w których autor posługuje się mistrzowsko groteską, farsą, parodią. Takie formy, według niego, najlepiej obrazują aktualną problematykę społeczną.
W 1954 po raz pierwszy sam reżyseruje swoją sztukę – Małżeństwo pana Missisippi w Stadttheater w Bernie. W tym samym roku otrzymuje nagrodę literacką miasta Berna za dramat Anioł zstąpił do Babilonu. Prapremiera jego najgłośniejszej sztuki, Wizyta starszej pani, odbyła się w 1956 w Zürichu. Od 1959 dużo podróżuje. Jedzie do Nowego Jorku, gdzie odbiera nagrodę krytyków teatralnych „New Yorkera” za Wizytę starszej pani, w 1960 do Londynu, w 1961 do Berlina. W październiku 1962 odwiedził Polskę. Spotkał się wówczas między innymi z aktorami Teatru Dramatycznego. Rozmawiano przede wszystkim na temat przygotowywanej przez zespół sztuki Fizycy. Tak wspominał ten pobyt: „Niedawno spędziłem kilka dni w Polsce. Jest to dzisiaj kraj, który wręcz pobudza do życia: widzi się tam wielki wzlot, następujący po wyzwoleniu duchowym”. Po raz drugi odwiedził Polskę w 1990 roku. Zwiedzał wówczas Auschwitz i Birkenau.
Dürrenmatt otrzymał wiele nagród. Poza już wymienionymi – w 1960 Wielką Nagrodę Szwajcarskiej Fundacji Schillera, w 1968 nagrodę im. Grillparzera Austriackiej Akademii Nauk, w 1969 nagrodę literacką kantonu Berno, w 1978 Międzynarodową Nagrodę Literacką Welsh Arts Council, w 1984 Austriacką Nagrodę Państwową, w 1985 Bawarską Nagrodę Literacką i w 1986 Nagrodę im. Georga Büchnera. Tytuł doktora honoris causa przyznały mu: Temple University w Filadelfii, Uniwersytet w Nicei, Hebrajski Uniwersytet w Jerozolimie i Uniwersytet w Zürichu.
Rok po śmierci żony – w 1984 – bierze ślub z aktorką, reżyserem filmowym, dziennikarką Charlottą Kerr. Ona to w 1984 nakręciła film biograficzny Porträt eines Planeten, poświęcony Dürrenmattowi i z jego udziałem.
Twórczość dramatyczna Dürrenmatta to dwadzieścia trzy utwory. Większość z nich zaraz po napisaniu i opublikowaniu była wystawiona na scenie. Najważniejsze i najczęściej grane to: Romulus Wielki (1949), Anioł zstąpił do Babilonu (1953), Wizyta starszej pani (1956), Frank V (1959), Fizycy (1962), Meteor (1966), Król Jan według Shakespeare’a (1968), komedia Zwłoka (1977), groteska polityczna z aluzjami do polskiego stanu wojennego Achterloo (1983).
