Autorzy

BUDZYŃSKI Wiktor Kazimierz (4 marca 1906 Sta­nisławów – 30 kwietnia 1972 Londyn),

aktor, piosen­karz, reżyser, kierownik artystyczny, dyrektor teatru.

Był synem inżyniera Wiktora Budzyńskiego i Zofii ze Sztarklów (Starklów), mężem najpierw aktorki Ewy Stojow­skiej, potem Zofii Budzyńskiej^[1], ojcem dziennikarza i artysty estrady, Janusza Budzyńskiego.

Mieszkał z rodzi­cami we Lwowie, gdzie ojciec zajmował stanowisko nadradcy województwa lwowskiego. We Lwowie, podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920, był w służbie ochrony Wojska Polskiego, następnie uczył się w VI Gimnazjum, które ukończył w 1924. Studiował prawo na Uniwersytecie Jana Kazimierza (dyplom w 1929). Uczył się rów­nież w lwowskich szkołach muzycznych, m.in. śpiewu u Z. Fran­kowskiej i Mikołaja Lewickiego. Już w latach szkolnych, a następnie uniwersyteckich zaczął pisać wiersze, pio­senki, skecze, organizował przedstawienia i koncerty studenckie. W 1926 (lub 1928) założył i do 1931 prowadził teatr akademicki Nasze Oczko, dla którego napisał pięć rewii. W czerwcu 1929 zdał egzamin aktorski przed komisją ZASP-u i uzyskał prawo angażowania się w dziale operetki. We Lwowie szybko zdobył popularność jako autor i wykonawca piosenek i został zaproszony na występy do War­szawy. W 1930 występował w warszawskich teatrach rewiowych Morskie Oko (od czerwca) i Uśmiech Warszawy (wrzesień, październik).

Od 1931 do 1939 stale pracował w rozgłośni Polskiego Radia we Lwowie, najpierw jako referent audycji rozrywkowych, a następnie jako kierownik programowy. Był autorem i reżyserem wielu słuchowisk; twórcą, kierownikiem artystycznym i jednym z wyko­nawców niezwykle popularnej przed II wojną światową, nadawanej od 1932, cotygodniowej audycji Wesoła Lwowska Fala (początkowa Wesoła Niedziela, a od 1936 pn. Ta-joj), z typami bardzo lubianych i znanych w całej Polsce postaci, takich jak: Szczepko i Toń­ko, Aprikosenkrantz i Untenbaum, Radca Strońć. Okresowo współpracował z teatrami, m.in. w 1937 pisał piosenki dla warszawskiej Operetki na Karowej; od listopada 1938 występował w Teatrze Wielkim we Lwo­wie w operetce Zakochana królowa.

Po wkroczeniu Armii Czerwonej 17 września 1939, wraz z częścią pracowników lwowskiej rozgłośni, m.in. Lwowskiej Fali, przekroczył granicę rumuńską. W Rumunii zespół radiowy pod kierunkiem Budzyńskiego przekształ­cił się w teatr i pn. Polski Zespół Artystyczny YMCA „Lwowska Fala” rozpoczął występy w obozach in­ternowanych żołnierzy polskich; pierwsze przedstawienie odbyło się 14 listopada 1939 w Buzău. Odtąd zespół ten, kierowany przez Budzyńskiego, działał stale do końca wojny, dając przedstawienia dla widzów polskich i alianckich. Najpierw występował w Rumunii, następnie od końca grudnia 1939 we Francji, w Paryżu i na prowincji pn. Polowa (później Wojskowa) Czołówka Teatralna Wojska Polskiego Nr 1 „Lwowska Fala”; od połowy 1940 w Wielkiej Brytanii, gdzie stał się zespołem teatralnym I Korpusu Wojska Polskiego; działał najpierw w Szkocji, następnie odwiedzał także inne miejsca postoju jednostek polskich, oddziały marynarki, lotniska i ośrod­ki cywilnego uchodźstwa. W 1944, podczas ofen­sywy aliantów na kontynencie, zespół występował na pierwszej linii frontu we Francji, Belgii, Holandii i północnych Niemczech jako czołówka artystyczna 1. Dywizji Pancernej pod dowództwem gen. Stanisława Ma­czka. W zespole tym Budzyński pełnił różnorodne funkcje: był kierownikiem artystycznym, reżyserem, autorem większości te­kstów, kompozytorem piosenek, konferansjerem, ak­torem i piosenkarzem.

W 1945 z trzonem zespołu wrócił do Anglii, gdzie pozostał na emigracji. W październiku i listopadzie 1945 zespół występował w Edynburgu, a w grudniu tego roku został rozwiązany. Budzyński zamieszkał w Edynburgu, zajął się pracą pisar­ską, m.in. napisał kilka komedii dla Teatru Polskiego ZASP w Londynie; w 1948 występował na tej scenie jako aktor w swej sztuce Spotkanie. Brał udział w wieczorach okolicznościowych organizo­wanych przez ZASP. Od 2 stycznia 1949 do 1952 był kierownikiem artystycznym teatrzyku satyry i piosenki „Niebieski Balonik” w Londynie. W 1952 wyjechał do Mo­nachium, gdzie do 1963 pracował w Rozgłośni Pol­skiej Radia Wolna Europa, m.in. jako autor i reżyser audycji Podwieczorek przy mikrofonie. Po powrocie do Anglii mieszkał w Londynie. W 1963–65 współ­pracował z Polską Sekcją BBC, m.in. prowadził au­dycję Parada przebojów. Nadal pisał sztuki dla Teatru Polskiego ZASP, współpracował też z nim jako reżyser; wystawił m.in. „M” jak miłość (swego autorstwa, 1968), Gorący uczynek* (1971). W 1967–71 współpracował z telewizją zachodnioniemiecką.

Był autorem dramatycznym; przed II wojną światową wysta­wiano jego komedie i wodewile: Tu straszy!, Po­szukujemy zdolnego włamywacza, Na Łyczakowie; w czasie wojny był autorem tekstów Szopek bez­blackautowych (1941–43); po wojnie poważnie za­silił repertuar Teatru Polskiego ZASP w Londynie, gdzie największym powodzeniem cieszyły się jego kome­die: Spotkanie, Displaced Person, Preclarka z Po­hulanki (dwie ostatnie grane też były przez wiele zespołów emigracyjnych w Europie i USA). Był autorem wielu słownych i muzycznych audycji ra­diowych. Dla radia i sceny pisał rewie, skecze, groteski, dialogi, wiersze, teksty i muzykę piosenek, w tym bardzo popularne piosenki lwowskie, okupacyjne i żołnierskie.

Przed II wojną światową wydano we Lwo­wie cykl tomików jego rewii pt. Rewia za 3 grosze. W 1947 w Edynburgu wydano Na wojennej Lwo­wskiej Fali (wybór piosenek, wierszy i humoru z wojennych programów teatru żołnierskiego „Lwo­wska Fala” z lat 1939–1946).

Przez wiele lat zaj­mował się publicystyką; przed II wojną światową pisał felietony do lwowskiego „Szczutka”, „Wieku Nowego”, „Słowa Polskiego”; w 1940–46 współpracował z „Polską Walczącą”, później z prasą emigracyjną: „Dziennikiem Polskim”, „Tygodnikiem Polskim” i „Gazetą Niedzielną” (tu publikował do 1972).

Bibliografia

Bibliografia dramatu; Cz. Halski: Polskie Radio Lwów, Londyn 1985; Kwiatkowski: Tu PR Warszawa; Łoza: Czy wiesz (il.); Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny; Nowak: Wojna (il.); Osiński: Repertuar; Sempoliński: Wiel­cy artyści; Dz. Pol. i Dz. Żołnierza 1945 nr 294, 297, 1972 nr 104, 106, 109, 112 (il.); Gaz. Niedzielna 1972 nr 20, 23; Kur. Warsz. 1930 nr 164, 241, 271, 1938 nr 307, 329; Na Antenie 1972 nr 111 (il.); Orzeł Biały 1972 nr 95 (il.); Pam. Teatr. 1973 z. 3-4 s. 434, 445-484, 1988 z. 1-2 s. 4, 6, 11, 12, 16, 49, 59-61, 65-67, 82, 86, 88; Rocz. Lit. 1972; Szpilki 1988 nr 4 (J. Budzyński); Tydzień Pol. 1972 nr 19, 21, 50 (il.); Archiwum Czołówki Teatr. Wojska Pol. “Lwowska Fala”, IS PAN; Programy, MTWar­szawa; Wycinki prasowe oraz wspomnienia o B. (m.in. L. Kielanowskiego), Redakcja Słownika biograficznego te­atru polskiego IS PAN.

Ikonografia

Fot. - Arch. Dok. Mech.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1900–1980, t.II, PWN, Warszawa 1994. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.