Autorzy

GROCHOWIAK Stanisław
(ur. 24 stycznia 1934, Leszno, Polska - zm. 2 września 1976, Warszawa, Polska)
Poeta, dramaturg, prozaik, autor słuchowisk radiowych, scenariuszy filmowych, telewizyjnych widowisk poetyckich. Jego ojciec był prawnikiem; w dzieciństwie ważną postacią dla Stanisława Grochowiaka był dziadek, który opowiadał wnukowi o swojej młodości (był maszynistą) i zabierał go do kina, prowadzonego zresztą przez ojca przyszłego poety. Sielankowe dzieciństwo Grochowiaka przerwał wybuch wojny; rodzina Grochowiaków została przesiedlona do Generalnego Gubernatorstwa. Grochowiakowie zamieszkali w Warszawie, ale po wojnie wrócili do Leszna. W latach szkolnych Stanisław Grochowiak przejawiał różnorodne zdolności artystyczne: rysował (był autorem rysunków w szkolnej gazetce), rzeźbił, uczył się grać na fortepianie, układał teksty i melodie piosenek, pisał wiersze, brał udział w przedstawieniach szkolnego teatrzyka kukiełkowego. Duży wpływ na jego rozwój wywarła nauczycielka języka polskiego. W 1949 roku Grochowiak debiutował fraszkami w "Świecie", dodatku do "Głosu Wielkopolskiego", swoją przyszłość wiązał jednak wtedy z malarstwem.
W 1951 roku rozpoczął studia na polonistyce na uniwersytecie w Poznaniu, ale przerwał je po kilku tygodniach. Na początku lat pięćdziesiątych kilkakrotnie zmieniał pracę: pracował w składnicy złomu, był wychowawcą w domu dziecka, urzędnikiem. W 1952 roku spędził kilka miesięcy w więzieniu za obraźliwą wypowiedź na temat Bolesława Bieruta. Rok później przeniósł się do Wrocławia. Tadeusz Mazowiecki, którego poznał na obozie Paxu dla młodych intelektualistów, zaproponował mu pracę w wydawanym przez Pax "Wrocławskim Tygodniku Katolickim". Stanisław Grochowiak uczył się tam pracy redakcyjnej i drukował swoje wiersze. W 1955 roku za udział w buncie przeciw przewodniczącemu Stowarzyszenia Pax, Bolesławowi Piaseckiemu, został karnie przeniesiony do Warszawy, gdzie podjął pracę w Instytucie Wydawniczym Pax. Jeszcze we Wrocławiu, w 1954 roku, ożenił się z Anną Magdaleną Herman; miał z nią pięcioro dzieci.
W 1956 roku Stanisław Grochowiak wydał powieść "Plebania z magnoliami" i - dwa miesiące później - debiutancki tom wierszy "Ballada rycerska", entuzjastycznie przyjęty przez krytyków. W następnym roku objął dział literacki gazety "Za i przeciw", w zamierzeniu redakcji ambitnego periodyku politycznego; po kilku miesiącach profil pisma i skład redakcji zostały zmienione przez władze.
W latach 1958-60 Grochowiak był redaktorem naczelnym, a potem jednym z zastępców redaktora naczelnego "Współczesności"; skupił w tym piśmie młodych twórców, próbując - bez powodzenia - zorganizować niezależny ruch literacki. Grochowiak drukował też we "Współczesności" własne teksty publicystyczne, w których egzystencjalny niepokój kontrastował z kultywowaniem tradycji pozytywistycznej. Jako publicysta Grochowiak wzywał do konstruktywnej pracy na rzecz nadrobienia zapóźnienia cywilizacyjnego kraju, jako poeta nigdy nie uległ poetyce socrealizmu. W następnych latach pracował w redakcji "Nowej Kultury" (1961-63), warszawskiej "Kultury" (1963-70), "Poezji" (1972-75) i "Miesięcznika Literackiego" (1975-76). Grochowiak miał problemy rodzinne (zmarła jego najmłodsza córka); uzależniony od alkoholu, zmarł na marskość wątroby w wieku czterdziestu dwóch lat.
Grochowiak był przede wszystkim poetą. Jego poezja jest bogata leksykalnie, wiele w niej archaizmów i słów rzadko używanych; Grochowiak operował chętnie zaskoczeniem i paradoksem. Często inspirował się malarstwem - w jego utworach pojawiają się aluzje do obrazów i rzeźb, niektóre wiersze poświęcone są konkretnym dziełom lub twórcom. Także sposób obrazowania poetyckiego Grochowiaka przywodzi na myśl dzieła malarstwa - ważną rolę odgrywa kolor, przywoływany wprost lub sugerowany przez zjawiska lub opisywane przedmioty. Badacze dostrzegają w poezji Grochowiaka wpływy poezji barokowej, Cypriana Kamila Norwida, ekspresjonizmu, Guillaume'a Apollinaire'a, Arthura Rimbaud, Juliana Tuwima, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Tadeusza Gajcego. W twórczości poety wyróżnia się cztery okresy: wczesny, wypełniony buntem przeciw konwencjom, mieszczańskiej hipokryzji i wszelkiej niesprawiedliwości, zakończony wydaniem debiutanckiego tomu "Ballada rycerska" (1956); okres dojrzałej groteski, "turpistyczny", którego owocem były "Menuet z pogrzebaczem" (1958), "Rozbieranie do snu" (1959) i pierwsza część "Agrestów" (1963); okres uklasycznienia, do którego należy druga część "Agrestów" (sonety i poematy), "Kanon" (1965) i "Nie było lata" (1969) oraz ostatni okres, w którym ukazało się "Polowanie na cietrzewie" (1972).
W 1962 roku Julian Przyboś opublikował w "Przeglądzie Kulturalnym" pamflet zatytułowany "Oda do turpistów". Zarzucił poetom, których nazwisk nie wymienił (ale czytelnicy wiedzieli, że chodzi o Tadeusza Różewicza, Mirona Białoszewskiego i Stanisława Grochowiaka) fascynację brzydotą, śmiercią i rozkładem. Grochowiak odpowiedział na łamach "Nowej Kultury" dedykowanym Przybosiowi wierszem "Ikar" i tekstem publicystycznym; polemika stała się dla poety okazją do zdefiniowania własnej poetyki, do której trwale zresztą przylgnął termin "turpizm". Zdaniem Grochowiaka odwołanie do rzeczy prozaicznych służy aprobowaniu codzienności.
Stanisław Grochowiak jest też autorem opowiadań (zbiór "Lamentnice" - 1958), trzech powieści (obok wspomnianej "Plebanii z magnoliami" ukazał się - w 1963 roku - "Trismus", a w 1965 - "Karabiny") i kilkunastu dramatów. "Szachy" (1961), "Król IV" (1962), "Kaprysy Łazarza" (1965), "Okapi" (1973) zaliczane są do nurtu groteskowo-komediowego; "Chłopcy" (1964), "Lęki poranne" (1972), "Po tamtej stronie świec" (1974), "Dulle Griet" (1976) - do nurtu realistycznego. Grochowiak, choć przyjął konwencje tradycyjnego dramatu, zaznaczał dystans i sceptycyzm wobec dramatu jako gatunku. Posługiwał się parodią, równocześnie używał konwencji farsowej i tragicznej. Tak jest na przykład w "Królu IV", parodii dramatu historycznego, gdzie Grochowiak demaskuje jednocześnie mit króla-tyrana i mit szlachetnego zamachowca, mit władzy i mit spisku, posługując się przy tym aluzjami, cytatami i trawestacją między innymi dramatów Shakespeare'a, Ionesco i Giraudoux. W "Chłopcach" natomiast komizm pojawia się obok elementów dramatu egzystencjalnego. Utwory sceniczne Grochowiaka ukazały się w zbiorach "Rzeczy na głosy" (1966) i "Dialogi" (1976).