Stanisław Witkiewicz
Malarz, ilustrator, krytyk i teoretyk sztuki, pisarz reprezentujący nurt dziewiętnastowiecznego realizmu, twórca stylu zakopiańskiego w architekturze. Ojciec Stanisława Ignacego Witkiewicza zwanego Witkacym.
Urodził się w majątku rodziców. Wychowany był w tradycjach patriotycznych i religijnych. Jako dwunastolatek był kurierem i zaopatrzeniowcem oddziałów partyzanckich podczas powstania styczniowego. Powstanie wspierali jego rodzice i dwoje starszego rodzeństwa. Po upadku powstania zostali skazani na zesłanie do Tomska. Tam Witkiewicz rozpoczął swoją edukację artystyczną, którą kontynuował w latach 1869-1871 w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. W latach 1872-1875 doskonalił swe umiejętności warsztatowe w akademii monachijskiej pod kierunkiem Hermanna Anschütza i Adolfa Heinricha Liera. W 1875 roku zamieszkał w Warszawie, gdzie wraz z przyjaciółmi z okresu monachijskiego, Adamem Chmielowskim, Józefem Chełmońskim i Antonim Piotrowskim zajął malarską pracownię w Hotelu Europejskim. Pracownię odwiedzali często między innymi Henryk Sienkiewicz i Antoni Sygietyński, kompozytor i krytyk sztuki. W Warszawie mieszkał Witkiewicz do 1890 roku. Następnie wyjechał na dwa lata, głównie ze względu na zły stan zdrowia, do Marienbadu, Merano i Monachium. W 1884 roku został kierownikiem artystycznym tygodnika literacko-artystycznego „Wędrowiec”, który stał się intelektualnym forum dla rzeczników realizmu w literaturze i sztuce. Seria artykułów Witkiewicza - Malarstwo i krytyka u nas miała decydujące znaczenie dla ukształtowania się formacji polskiego realizmu w zakresie estetyki i malarstwa. Autor z determinacją atakował konserwatywne poglądy uznanych krytyków, walcząc o malarstwo czyste, autonomiczne, o nobilitację malarskich środków wyrazu wolnych od funkcji ilustracyjnej, służebnej wobec pozaartystycznych ideologii, historycznej narracji i literackiej anegdoty. Krytyk podkreślał także wagę subiektywnej wrażliwości twórcy obserwującego fenomeny natury, konieczność odzwierciedlania w malarstwie stanu duszy artysty, który utożsamiał, na podobieństwo romantyków, z duchową esencją natury. Istotą realistycznej postawy stała się więc zdolność do oddania wrażenia, jakie zjawiska przyrody wywierały na twórcę, nawet za cenę deformacji form naturalnych. Walcząc o przezwyciężenie prowincjonalizmu w polskiej sztuce, Witkiewicz coraz mocniej upominał się z czasem o zachowanie narodowej specyfiki i odrębności.
W 1890 roku, ze względu na pogłębiającą się gruźlicę, Witkiewicz osiadł w Zakopanem, w którym był po raz pierwszy w roku 1886. Kiedy zamieszkał na stałe na Krupówkach, w jego domu gościli między innymi Tadeusz Miciński, Stefan Żeromski, Władysław Orkan, Leon Wyczółkowski, Jacek Malczewski i Helena Modrzejewska. Witkiewicz przyjaźnił się między innymi z Karolem Potkańskim, redaktorem pisma „Lud” i z Marią Dembowską, znaną kolekcjonerką sztuki ludowej. Artyści przyczynili się walnie do rozwoju kultury regionu. Prowadzili akcje odczytowe, założyli sieć bibliotek, Uniwersytet Ludowy im. Adama Mickiewicza, Szkołę Snycerską (późniejszą Szkołę Przemysłu Drzewnego). Powstały liczne pisma: „Goniec Tatrzański”, „Zakopane”, „Kurier Zakopiański”, „Przegląd Zakopiański”. Witkiewicz szybko stał się autorytetem moralnym tego środowiska. Literackim efektem tego okresu są książki: Na przełęczy. Wrażenia i obrazy z Tatr (1891), Po latach (1905), Z Tatr (1907). W zakopiańskiej architekturze i zdobnictwie dostrzegał Witkiewicz styl narodowy, godny upowszechnienia wśród wszystkich klas społecznych. Zafascynowany podtatrzańskim folklorem stworzył normy „stylu zakopiańskiego” w architekturze i sztukach użytkowych.
Dramatycznie pogarszający się stan zdrowia zmusił Witkiewicza do opuszczenia Zakopanego w 1908 i zamieszkania w miejscowości Lovran nad Adriatykiem, gdzie zmarł w 1915 roku.
