Autorzy

O`NEILL Eugene
(ur. 16 października 1888, Nowy Jork, Stany Zjednoczone
- zm. 27 listopada 1953, Boston, Stany Zjednoczone)
Dramatopisarz. Twórca współczesnego dramatu amerykańskiego. Laureat literackiej Nagrody Nobla (1936).
Rodzice O`Neilla pochodzili z rodzin irlandzkich katolików, które w połowie XIX wieku wyemigrowały do Stanów Zjednoczonych. Eugene Gladstone O`Neill urodził się w nowojorskim hotelu Barret House na Broadwayu. Do siódmego roku życia podróżował wraz z ojcem - popularnym aktorem wędrownej trupy teatralnej - po całych Stanach Zjednoczonych. Ojciec przyszłego dramatopisarza - James O`Neill, niegdyś niezły aktor szekspirowski - grał wówczas tytułową postać w sztuce "Hrabia Monte Christo", dzięki której zresztą umocnił swoją aktorską sławę i dorobił się fortuny, a zarazem stracił szansę na kolejne wielkie role szekspirowskie. W 1906 roku zagrał jednak jeszcze w "Makbecie" z Heleną Modrzejewską w Metropolitan Opera House w Nowym Jorku.
Mając siedem lat Eugene O`Neill zamieszkał wraz z matką w New London w stanie Connecticut. Rok później został posłany do szkoły z internatem dla katolików - "Catholic Sisters" w Hudson, trzy lata potem wstąpił do szkoły wojskowej w Nowym Jorku, a w 1902 roku trafił do Betts Academy w Stadford. Po jej ukończeniu w roku 1906 rozpoczął studia na akademii wojskowej w Princeton. Po roku - z powodu hulaszczego trybu życia, za upijanie się i chuligaństwo - został zawieszony w prawach studenta. W końcu, nakłoniony przez starszego brata Jamesa, nie przystąpił do egzaminów końcowych i po roku przerwał naukę uniwersytecką. Imał się różnych zajęć, wiodąc wędrowny tryb życia. Pierwszym z nich była posada sekretarza w firmie sprzedającej sztuczną biżuterię.
W 1909 roku, wbrew woli ojca, ożenił się z Kathleen Jankins, ale wkrótce potem - za namową ojca - wyruszył do Hondurasu na wyprawę w poszukiwaniu złota. Trzy lata później spotkał się z żoną w sądzie na rozprawie rozwodowej, żona bowiem nie mogła znieść jego sposobu życia. Państwo O`Neillowie mieli syna - Eugene juniora, który został później znanym krytykiem teatralnym i profesorem Uniwersytetu w Yale. Ale kiedy za nadużywanie alkoholu wydalono go z uczelni, trafił do środowiska nowojorskiej cyganerii i mając czterdzieści lat, w 1950 roku, popełnił samobójstwo, podcinając sobie żyły.
Wyprawa do Hondurasu skończyła się dla O`Neilla dramatycznie nie tylko w obszarze życia rodzinnego, ale także zrujnowała mu zdrowie. Przyszły dramatopisarz nabawił się bowiem malarii. Po powrocie do Nowego Jorku został impresariem w trupie teatralnej swego ojca. Następnie znalazł zatrudnienie jako marynarz na norweskich statkach handlowych. W ten sposób trafił do Buenos Aires. Zatrudnił się tam jako urzędnik handlowy, ale na krótko. Potem żył z żebraniny. Mieszkał w portach, parkach, spelunach. Żywił odpadkami ze statków. W 1911 roku powrócił do Stanów Zjednoczonych.
Na początku 1912 roku znalazł się w Nowym Orleanie, gdzie trupa ojca wystawiała skróconą (z czterech aktów do czterech scen!) wersję "Hrabiego Monte Christo". Eugene i jego brat James zostali zaangażowani jako aktorzy. Trwało to jednak zaledwie kilka tygodni. O`Neill, po długim okresie włóczęgostwa i nałogowego alkoholizmu, próbował popełnić samobójstwo. W sierpniu 1912 roku zaczął pracować w redakcji dziennika "The Telegraph", wychodzącego w New London, na którego łamach publikował swoje wiersze i sensacyjne reportaże. Pod koniec roku znacznie pogorszył się jego stan zdrowia, na co niebagatelny wpływ miał dotychczasowy koczowniczy tryb życia. Z podejrzeniem gruźlicy trafił na pół roku do sanatorium. Pobyt w uzdrowisku stał się punktem zwrotnym w jego życiu. Rozczytywał się wówczas w dramatach Franka Wedekinda, Henrika Ibsena i Augusta Strindberga. Poznał dzieła Karola Marksa i rosyjskiego anarchisty Piotra Kropotkina. Pod wpływem lektury postanowił poświęcić się twórczości i zaczął pisać pierwsze dramaty. W 1914 roku siedem jednoaktówek wydanych zostało na koszt ojca pisarza w tomie zatytułowanym "Pragnienie i inne jednoaktówki", a sam O`Neill wstąpił na uniwersytet Harvarda na kurs teorii i historii dramatu prowadzony przez wybitnego amerykańskiego teatrologa George'a Pearce'a Bakera. Po roku, skonfliktowany z jednym z wykładowców, porzucił uniwersytet i osiedlił sie w dzielnicy Greenwich Village - zamieszkiwanej przez artystów. Spodziewał się, że teatry zaczną grywać jego sztuki, a kiedy reżyserzy zwracali kolejno wysyłane do teatrów egzemplarze, O`Neill został stałym bywalcem baru "Golden Swan". Tam poznał - za pośrednictwem Terry`ego Carlina - filozofię Fryderyka Nietzschego. Ta znajomość wywarła duży wpływ na kształtowanie się dramatopisarskiego światopoglądu O`Neilla. Dzięki Carlinowi sformułował swoją teorię tragedii - "Człowiek może osiągnąć wielkość tylko w cierpieniu".
Po raz pierwszy utwór O'Neilla pojawił się na scenie w 1916 roku. Grupa teatralna The Provincetown Players w nadmorskiej miejscowości Princetown w stanie Massachusetts, w prowizorycznym teatrze przerobionym ze składu rybnego, wystawiła jego melodramat romantyczny w jednym akcie "Na wschód od Cardiff". Sztuka ta to dialog umierającego marynarza z przyjacielem. Zespół The Provincetown Players, który tworzyli pisarze, poeci i malarze, pod kierunkiem małżeństwa Gaspell, jesienią 1916 roku przeniósł się do Nowego Jorku i od razu zaczął grać i inne sztuki O`Neilla (w sumie w ciągu ośmiu lat wystawił ich siedemnaście), zebrane w tomach "Przed śniadaniem" (1916) i "Księżyc nad Karybami i sześć innych sztuk morskich" (1919). Zespół The Provincetown Players w ciągu kilku lat stał się zresztą jednym z głównych ośrodków teatru awangardowego w Ameryce.
W 1918 roku O`Neill poznał swoją drugą żonę - pisarkę Agnes Boulton, z którą ożenił się w tym samym roku. Drugie małżeństwo również zakończyło się rozwodem (1929). Z tego związku O`Neill miał dwoje dzieci. Córka Oona w wieku lat osiemnastu wyszła za mąż za pięćdziesięcioletniego wówczas Charlie Chaplina - z tego powodu O`Neill wyrzekł się jej i nie widział już do końca życia. Syn Shane miał problemy alkoholowe, a w wieku lat trzydziestu został aresztowany za handel narkotykami.
W 1920 roku po raz pierwszy sztuka O'Neill`a trafiła na scenę nowojorską. Na Broadwayu zagrano "Poza horyzontem" - historię dwu braci zakochanych w jednej kobiecie. O`Neill otrzymał wówczas pierwszą z czterech Nagród Pulitzera. Kilka tygodni później umarł ojciec dramatopisarza. Dwa lata później zmarła jego matka. Starszy brat James, po krótkim okresie trzeźwości, znów stoczył się na dno i wkrótce potem także zmarł.
W ciągu dziewięciu lat (1920-29) w Nowym Jorku odbyło się osiemnaście premier sztuk O`Neilla. W 1920 roku napisał "Cesarza Jonesa" - pierwszą współczesną sztukę, której bohaterem uczynił Murzyna. W kwietniu 1922 odbyła się premiera "Włochatej małpy": w jednej z głównych ról wystąpiła Carlotta Monterey - piękna aktorka, która słynęła z licznych romansów. Ponownie spotkali się cztery lata później i rozkochali w sobie. O`Neill zostawił żonę z dziećmi i wyjechał z Carlottą do Francji, a następnie w podróż na Daleki Wschód, która z powodu wybryków pijackich O`Neilla zakończyła się jego pobytem w szpitalu. Po powrocie do Francji zamieszkali w wynajętym zamku w okolicy Tours. Pisarz starał się już wówczas o rozwód, który otrzymał w 1929 roku. W tym samym, w którym otrzymał doktorat honoris causa uniwersytetu w Yale.
Trzecie małżeństwo dramatopisarza okazało się szczęśliwe. Żona zrezygnowała dla niego z kariery scenicznej i zajęła się prowadzeniem domu i dbaniem o wizerunek męża. Przy jej boku napisał swoje najważniejsze dramaty - w tym trylogię "Żałoba przystoi Elektrze" (1929-31), za którą w 1936 roku został uhonorowany literacką Nagrodą Nobla. Do najgłośniejszych utworów scenicznych O'Neilla z okresu międzywojennego należą także: "Cesarz Jones" (1921), "Złoto" (1921), "Słoma" (1921), "Włochata małpa" (1922), "Pierwszy człowiek" (1922), "Wszystkie Boże dziatki są skrzydlate" (1924), "Złączeni na zawsze" (1924), "Pożądanie w cieniu wiązów" (1925), "Wielki Bóg Brown" (1926), "Fontanna" (1926), "Miliony Marco Polo" (1927), "Dynamo" (1929), "Daleko od Sodomy" (1932), "Dni bez końca" (1933), oraz dwie sztuki, za które dostał Nagrodę Pulitzera w 1922 i w 1928 r. - "Anna Christie" i "Dziwne preludium". W sumie O`Neill napisał blisko pięćdziesiąt utworów scenicznych w różnych stylach dramaturgicznych i o różnej tematyce. Wszystkie łączyła jednak po raz pierwszy w dramaturgii amerykańskiej podjęta próba połączenia tradycyjnego realizmu z ekspresjonizmem. Ze sztukami O'Neilla nastąpiło przełamanie mieszczańsko-sentymentalnego repertuaru scen amerykańskich. Jego twórczość odegrała znaczącą rolę w rozwoju teatru i dramatu amerykańskiego. Zapoczątkował nurt pisarstwa alegorycznego ("Żałoba przystoi Elektrze") i naturalistycznego ("Pożądanie w cieniu wiązów"), ekspresjonistycznego ("Cesarz Jones") i psychologicznego (Wielki Bóg Brown"). Wniósł do dramatu elementy tragiczne i poetyckie, korzystał z doświadczeń ekspresjonistów, wykorzystywał psychoanalizę, transponował motywy antyczne. Wprowadził po raz pierwszy na scenę amerykańską postaci marynarzy, Murzynów, dziewcząt ulicznych, ludzi z marginesu społecznego. Był pierwszym amerykańskim dramatopisarzem, który podbił teatry europejskie i zyskał międzynarodową sławę.
W maju 1931 roku O`Neill z żoną wrócił na stałe do Stanów Zjednoczonych. Zamieszkali najpierw w nadmorskiej posiadłości w Sea Island, a następnie w rezydencji w stylu chińskim w Kalifornii. Ponad dwanaście lat - do 1946 roku - O`Neill pracował w odosobnieniu, nie kierując do wydawców ani producentów teatralnych niemal żadnej kolejnej propozycji, nad dziełem swojego życia. Był to jedenastoczęściowy cykl sztuk zatytułowany "Opowieść wydziedziczonych posiadaczy". Z cyklu, mającego w zamierzeniu być rodzajem amerykańskiej sagi rodzinnej, zachowały się jedynie dwie pozycje - "Dotyk poety" (inny tytuł "Prawie poeta") i "Jeszcze wspanialsze pałace". Prawdobodonie sześć części nieukończonego cyklu autor zniszczył w obawie, iż nie zdoła przed śmiercią ich ostatecznie opracować. Pracę nad swoim największym dziełem przerwał jedynie na sześć miesięcy w połowie 1939 roku, by napisać sztukę "Przyjdzie na pewno". Wybuch wojny skłonił go do przełożenia realizacji scenicznej dramatu. Ostatecznie prapremiera odbyła się 2 września 1946 roku, wzbudzając ogromne zainteresowanie, była bowiem pierwszą po dwunastu latach przerwy sztuką O`Neilla graną w teatrze.
Ostatnie lata przeżył pisarz unieruchomiony po porażeniu systemu nerwowego. Z 1941 roku pochodzi autobiograficzny dramat "Zmierzch długiego dnia", który miał zostać - zgodnie z wola autora - opublikowany i wystawiony dopiero ćwierć wieku po jego śmierci. Żona pisarza złamała jednak ten zakaz i trzy lata po śmierci O`Neilla w teatrze sztokholmskim odbyła się prapremiera., przygotowana przez wieloletniego przyjaciela pisarza, jednego z inicjatorów przyznania mu Nagrody Nobla, dyrektora Teatru Królewskiego - Karla Ragnera Gierowa. Ostatnia sztuka pisarza - "Księżyc świeci nieszczęśliwym" - powstała w 1943 roku. Swoje dwa ostatnie lata życia pisarz spędził z żoną w Bostonie. Mieszkali wówczas w hotelu Schelton, w którym pisarz zmarł 27 listopada 1953 roku. "Urodziłem się w hotelu - i niech to diabli wezmą - w hotelu umieram" - powiedział przed śmiercią. Na pogrzebie pisarza były zaledwie trzy osoby. Za "Zmierzch długiego dnia", pośmiertnie, w 1956 roku otrzymał po raz czwarty Nagrodę Pulitzera.