Autorzy

ÖRKENY Istvan
(ur. 1912, Budapeszt, Węgry - zm. 1979)
Węgierski dramaturg i prozaik, autor nowel, opowiadań i powieści. Syn znanego aptekarza, skończył chemię na politechnice w Budapeszcie. Debiutował w latach trzydziestych w prasie lewicowej. W czasie wojny Örkeny został, jako Żyd, wysłany na front wschodni i wcielony do batalionu pracy. Ten okres wspominał w przedmowie do polskiego wydania "Rodziny Totów": "Te wojnę przewalczyliśmy do końca po stronie Hitlera. Długo, przez całe lata brała w niej udział tylko armia ekspedycyjna - w jej szeregach był też piszący te słowa - gdzieś bardzo daleko, na sowieckim froncie, nad Donem". W innym miejscu Örkeny napisał, że niejednokrotnie otarł się o śmierć; był też w sytuacjach, w których jego zasady moralne zostały wystawione na ciężką próbę.
Po doświadczeniach z jednym systemem totalitarnym, Örkeny został wzięty w tryby drugiego. Najpierw dostał się do niewoli radzieckiej; wrócił do kraju dopiero w końcu 1946 roku. Dziesięć lat później został objęty zakazem druku. Twórczość Örkeny'ego odzwierciedla wojenne doświadczenia pisarza, prześladowanie Żydów, pobyt w niewoli i okres budowy socjalizmu na Węgrzech. Örkeny jest autorem kilku tomów nowel: "Tengertanc" ("Taniec morza",1941), "Hoviharban" (W burzy śnieżnej, 1954), "Jeruzsalem hercegnoje" (Księżniczka Jerozolimy, 1966), "Naszutasok a légypapiron" (Nowożeńcy na muchołapce, 1967), tomów mininowel "Egyperces novellak" (Nowele jednominutowe, 1968) i "Myśli w więzieniu" (niemieckie wydanie: 1979), tomu opowiadań "Ostatni pociąg" (niemieckie wydanie: 1973), a także powieści "Hazastarsak" (Małżonkowie, 1951), "Nehez napok" (Trudne dni, 1957), "Gloria" (1957), "Wywiad ze zmarłym" (niemieckie wydanie: 1982) i minipowieści "Rozsakiallitas" (Wystawa róż, 1982). Jako dramaturg Örkeny debiutował w 1948 roku sztuką "Voronyezs" (Woroneż, 1948). Rozgłos, nie tylko w kraju, przyniosły mu dwa dramaty, będące adaptacjami powieści pod tymi samymi tytułami: "Rodzina Totów" (1967, w tym samym roku dramat ukazał się po polsku w "Dialogu") i "Zabawa w koty" (1970, polskie wydanie: 1972). Örkeny jest tez autorem dwóch innych sztuk: "Verrokonok" (Krewni, 1974) oraz "Kulcskeresok" (Szukający klucza, 1975). W 1973 roku Istvan Örkeny otrzymał nagrodę im. Kossutha.
Utwory Örkeny'ego, osadzone w realiach codziennego życia, mogą być wprowadzeniem do węgierskiej historii i mentalności. Pisarz niestrudzenie tropił i obnażał absurdy socjalistycznej rzeczywistości. W pierwszym okresie twórczości próbował swoich sił w konwencji realistycznej i surrealistycznej, potem zwrócił się ku grotesce. Jego twórczość stawiano obok dzieł Mrożka, Różewicza, Hrabala i Havla; ze względu na typ humoru i zagadkowość porównywano ją też do utworów Kafki. Krytycy określali styl Örkeny'ego jako ostry, zawzięty, a jednocześnie dowcipny i poetycki.
Twórczość Örkeny'ego za życia pisarza cieszyła się na Węgrzech dużą popularnością, jego historyjki opowiadano sobie jak dowcipy. Do dziś jego utwory wydawane są w Niemczech; w oczach krytyki niemieckiej Örkeny jest "cierpki jak Anglik, elegancki jak Francuz i konsekwentny jak Niemiec". Istvan Örkeny był mistrzem zwięzłości i krótkich form; sam porównywał swoje utwory do kostek rosołowych, z których czytelnik powinien sobie sam ugotować zupę. I jeszcze jedna metafora kulinarna: o "Nowelach jednominiutowych", liczących jedną - dwie, maksymalnie sześć stron, autor mówił, że są lekturą na czas gotowania jajka na miękko; krytycy twierdzą jednak, że warto się nimi podelektować.