Hasła

Forma parateatralna z pogranicza teatru i malarstwa; kompozycja figuralna przedstawiająca postać lub postacie zastygłe w ekspresyjnej pozie (często z towarzyszeniem muzyki). Stanowi samodzielną część widowiska lub uroczystości w plenerze, salonach, świetlicach itp.; w teatrze bywa eksponowany jako fragment dramatu albo scena finalna.

Żywe obrazy znane są od starożytności (jako element triumfalnych pochodów, wjazdów wodzów rzymskich), w drugiej połowie XVIII w. stały się formą zabawy salonowej (por. Johann Wolfgang Goethe Powinowactwa z wyboru, 1809). Rozkwit żywych obrazów następował od schyłku XVIII do początku XX w.; z czasem zaczęły przybierać charakter masowy z udziałem amatorów lub aktorów zawodowych. Współcześnie żywe obrazy bywają włączane do festynów, pochodów, imprez sportowych, wykorzystywane są też w działaniach animacyjnych i edukacyjnych.

Na ziemiach polskich początkowo wystawiane były w kręgach arystokracji (np. w Puławach; wspomniane przez Bolesława Prusa w Lalce), szczególnie popularne stały się na przełomie XIX i XX w. Podczas amatorskich przedstawień i wieczornic prezentowano od jednego do trzech obrazów, odsłonięcie trwało około trzech minut. Nawiązywały do narodowej literatury i historii; wprowadzały alegorię (częsty motyw Polonii); układ żywych obrazów projektowany był przez malarzy (m.in. Juliusz i Wojciech Kossakowie, Wojciech Gerson) lub oparty na ilustracjach oraz pocztówkach (np. Artura Grottgera).

Żywe obrazy stanowiły też część integralną dramatów (Cyprian Norwid, Aktor, 1862–1867; Pierścień Wielkiej Damy, 1872; Stanisław Wyspiański, Wesele, 1901); bywają też włączane do współczesnych spektakli (Dom otwarty Michała Bałuckiego, reż. Janusz Nyczak, Poznań 1983; Zuzanna i starcy, reż. Leszek Mądzik, Wrocław 2013) bądź wystawiane samodzielnie (Hołd pruski, Piwnica pod Baranami, Kraków 1992; Międzynarodowy Festiwal Malta, Poznań, 2010; żywe pomniki przed teatrem Cricot 2 w rocznicę śmierci Tadeusza Kantora, Kraków 2014).

Bibliografia

• Gerson-Dąbrowska, Maria: Obrazy żywe, Warszawa 1920;
• Graczyk, Annette: Das literarische Tableau zwischen Kunst und Wissenschaft, München 2004;
• Jooss, Birgit: Lebende Bilder: körperliche Nachahmung von Kunstwerken in der Goethezeit, München 1998;
• Komza, Małgorzata: Żywe obrazy. Między sceną, obrazem i książką, Wrocław 1995;
• Markiewicz, Barbara: Żywe obrazy. O kształtowaniu pojęć poprzez ich przedstawienie, Warszawa 1994;
• Piotrowska, Magdalena: Żywe obrazy, [w:] tejże: Narodowe widowiska kulturowe. Uroczystości żałobne i rocznicowe w Wielkopolsce [1815-1914], Poznań 2011.