Krytyka

Ur. 30 listopada 1930 w Warszawie, zm. 21 kwietnia 1994 w Warszawie.

Pisarz, publicysta, krytyk literacki i teatralny

Urodził się w żydowskiej rodzinie jako syn Szymona Jakuba Wojdowskiego (z zawodu stolarza-tapicera) i Edwardy z domu Bark. Pierwotne imię nadane mu przez rodziców brzmiało Dawid. W czasie wojny, a także po jej zakończeniu, Wojdowski posługiwał się imieniem Bogdan. Podczas okupacji niemieckiej dzięki staraniom rodziców został wraz z młodszą siostrą wyprowadzony z warszawskiego getta. Następnie pod zmienionym nazwiskiem ukrywał się w dzielnicach Warszawy oraz we wsi pod Wyszkowem. Traumatyczne przeżycia wojenne Wojdowski opisał w powieści Chleb rzucony umarłym (1971), powracał do nich także w innych utworach literackich.

W latach 1949–1954 Wojdowski studiował na wydziale polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Pracę magisterską, poświęconą teatrowi stanisławowskiemu, napisał pod kierunkiem profesora Zdzisława Libery. W czasie studiów publikował pierwsze teksty – recenzje i reportaże. Debiutował w 1951 na łamach czasopisma „Wieś” recenzją książki Jana Koprowskiego Opowieść o moim ojcu. Następnie podjął współpracę z „Życiem Literackim”, „Przeglądem Kulturalnym” i „Tygodnikiem Zachodnim”. Pierwsze teksty krytyczne dotyczyły przede wszystkim literatury, widoczne są w nich także wątki żydowskie oraz zainteresowanie kulturą wiejską. Po ukończeniu studiów znalazł stałe zatrudnienie w redakcji „Przeglądu Kulturalnego” (1955–1956), a następnie w redakcji „Współczesności” (1960–1964). Ze względu na powiązanie z tym drugim periodykiem historycy literatury często sytuują Wojdowskiego w kręgu generacji „Współczesności” bądź „pokolenia‘56, jednakże sam pisarz kategorycznie odcinał się od wszelkich programów pokoleniowo-literackich.

Debiutem książkowym Wojdowskiego w 1962 był tom opowiadań Wakacje Hioba, publikowanych wcześniej na łamach periodyków kulturalnych. Kolejne utwory prozatorskie (Konotop, Chleb rzucony umarłym, 7 opowiadań czy Maniuś Bany) ugruntowały jego pozycję jako pisarza. Równolegle z twórczością literacką kontynuował działalność krytyczną i eseistyczną, publikując regularnie na łamach takich czasopism, jak „Twórczość”, „Nowe książki”, „Teatr”, „Dialog”, „Miesięcznik Literacki”, „Kultura” oraz „Ekran”. W latach 1971–1974 współpracował również z żydowskim pismem „Fołks-Sztyme”, ukazującym się w języku polskim i jidysz. Pod koniec życia pisarz zaangażował się we własny projekt wydawniczy – kwartalnik „Masada”, poświęcony kulturze i filozofii judaizmu. Zamierzeniem autora było stworzenie otwartego forum wymiany myśli oraz zrzeszenie pisarzy pokolenia Szoa. Jesienią 1991 ukazał się pierwszy numer pisma, z otwierającym go tekstem Wojdowskiego List otwarty do pisarzy pokolenia Szoa. Ze względu na trudności finansowe kolejnych numerów czasopisma nie wydano. W latach dziewięćdziesiątych pogorszył się stan psychiczny zdrowia Wojdowskiego, co ostatecznie doprowadziło do samobójstw w kwietniu 1991.

Wojdowski był człowiekiem żywo zainteresowanym polską kulturą i sztuką, przede wszystkim literaturą, teatrem i filmem. Jak zauważa Alina Molisak, wszystkie dziedziny artystyczne pisarz postrzegał jako „dialog ze światem, odpowiedź rzeczywistości, reakcję na zdarzenia” (Molisak, s. 43). Zamiłowanie do sztuki teatralnej zrodziło się już podczas studiów polonistycznych – od tego czasu teatr, obok literatury, pozostanie jedną z głównych pasji pisarza. W 1959 w Teatrze Ziemi Lubuskiej odbyła się premiera pierwszej i jedynej sztuki teatralnej napisanej przez Wojdowskiego – była to „przypowieść sceniczna” Rampsynit, czyli opowieść egipska. Sztuka ta, wyreżyserowana przez Jerzego Zegalskiego, nie odniosła sukcesu, zaś sam autor bardzo surowo ocenił ją po latach: „Nigdy nie wznowię, nie wydrukuję i nie pozwolę innym wspominać o tym tekście. Dno!” (Wiśniewski, s. 350).

Po jednorazowej próbie dramatopisarskiej kontakt Wojdowskiego z teatrem ograniczył się do obserwacji sceny z pozycji widza i krytyka. Najbardziej intensywny okres pracy recenzenckiej przypada na lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte. Powstają wówczas ważne recenzje i szkice teatralne, stanowiące efekt współpracy z czasopismem „Współczesność” (rubryka „Na proscenium”) oraz miesięcznikami „Teatr”, „Dialog” i „Nowe Książki”. Sporą część tych tekstów autor opublikował w osobnych zbiorach: Próba bez kostiumu (1966) oraz Mit Szigalewa (1982). Szkice pomieszczone w obu tomach można podzielić na trzy grupy. Pierwszą stanowią teksty poświęcone konkretnym inscenizacjom (są to głównie recenzje warszawskich przedstawień) i wydarzeniom teatralnym (wystawy scenografii, występy gościnne zagranicznych artystów). Grupa druga to recenzje książek z zakresu historii i estetyki teatru – artykuły te mają często charakter polemiczny. Trzeci, bardzo duży obszar tekstów tworzą eseje i felietony poświęcone wybranym zjawiskom teatru i dramatu. Są to szkice o charakterze historycznym (np. Wojciech Bogusławski i jego teatr; Forma i bezkształt), estetyczno-teoretycznym (np. Akcja na scenie i czas, Czysty teatr; Czasy inscenizacji; Quasi-awangarda), interdyscyplinarnym (np. Komiks i serial; Dwa kilometry scenografii, czyli krwawe gody malarstwa z teatrem; Norma, wzór użytkowy, wymiana) oraz monograficznym (np. „Theatrum militans” Leona Schillera; Freyer człowiek cechu; Felieton pokorny o Marceau). Ciekawym i odrębnym szkicem, wpisującym się w rodzący się nurt refleksji antropologicznej, jest tekst Mecz piłki nożnej z perspektywy inscenizacji, dowodzący widowiskowości i teatralności masowego wydarzenia sportowego.

Recenzje oraz eseje teatralne Wojdowskiego pisane są z perspektywy literata, nie teatrologa ani praktyka teatru. Sam autor przekonywał w przedmowie do Próby bez kostiumu: „Nie jestem krytykiem teatralnym. Że zająłem się teatrem (…) – to czysty przypadek”. Przypadek ten przyniósł jednak bardzo istotny i pogłębiony subiektywną refleksją obraz repertuaru warszawskich scen drugiej połowy XX wieku. W swych tekstach Wojdowski przygląda się zarówno twórczości doświadczonych inscenizatorów, jak również scenicznym próbom reżyserów młodszego pokolenia. Wśród przedstawień recenzowanych przez krytyka znalazły się między innymi inscenizacje Konrada Swinarskiego, Zygmunta Hübnera, Helmuta Kajzara, Krystyny Skuszanki, Jerzego Jarockiego, Adama Hanuszkiewicza, Macieja Prusa, Bohdana Korzeniewskiego, Andrzeja Munka i Gustawa Holoubka. W swych artykułach prasowych autor nakreślił także wiele portretów aktorskich: Jacka Woszczerowicza, Tadeusza Łomnickiego, Wiesława Gołasa czy Wandy Łuczyckiej.

Pisząc o teatrze, Wojdowski najczęściej posługuje się formą eseju literackiego. Fakt ten bardzo wyraźnie wpływa na sposób prowadzenia narracji, odsłaniając nie tylko tajniki opisywanej sztuki, ale w równej mierze osobowość i światopogląd krytyka. Eseistyczna formuła znajduje swój wyraz także w sposobie komponowania tekstu – pisarz rezygnuje z tradycyjnego schematu recenzji teatralnej, opartego na zwartym opisie i analizie kolejnych elementów inscenizacji. Zamiast tego proponuje czytelnikowi wielowątkowe, obfitujące w liczne dygresje, szkice teatralne, które w wybiórczy sposób dotykają zagadnień związanych ze spektaklem. Zdarza się, że samej inscenizacji autor poświęca zaledwie kilka akapitów. Resztę tekstu stanowi wówczas próba zgłębienia problematyki utworu literackiego, który posłużył za podstawę dzieła scenicznego. Drobiazgową analizę przedstawienia często zastępują także rozważania ogólne na temat konwencji, estetyki bądź historycznej recepcji danej sztuki teatralnej.

Cechą wyróżniającą pisarstwo teatralne Wojdowskiego jest z pewnością oryginalny sposób posługiwania się słowem, który określić można mianem stylu „literackiego”. Nie chodzi bynajmniej o poetycki czy metaforyczny sposób obrazowania, ale o lekkość, dynamiczność i płynność narracji. Wojdowski z dużą zręcznością bawi się konwencją, zmieniając dość często ton wypowiedzi w obrębie jednego tekstu. Pozostaje przy tym krytykiem bardzo rzetelnym i wnikliwym, jasno formułującym sądy. Główną zasadę swego pisarstwa, w tym również twórczości recenzenckiej, sam autor miał określić jako „rzetelność realisty”. W imię tej reguły potrafił eksponować i rzeczowo uzasadniać praktyki inscenizacyjne, które uważał za właściwe i ciekawe. Z drugiej zaś strony w sposób bardzo dosadny wyrażał swój sprzeciw wobec przedstawień, w których dostrzegał niezgodność między formą a treścią, niedostateczne wyrażenie „ducha” literatury lub też bezzasadne mnożenie środków wyrazu. „Makbet, którego widziałem jest nie do przyjęcia” – pisał o spektaklu Bohdana Korzeniewskiego – Wszystko osobno nosi cechy perfekcji, wszystko razem składa się na obraz martwoty”. Zarzuty pod adresem reżyserów pojawiały się dość często w recenzjach krytyka: „Czy było wyjście, skoro już ta sztuka weszła w próby? Przypuszczam, że tak. Ale swe pretensje kierowałbym raczej do reżysera niż kogokolwiek innego” – komentował z kolei realizację Ich czworo Marii Wiercińskiej.

W recenzjach i szkicach teatralnych Wojdowskiego pobrzmiewa silne przywiązanie do literatury jako głównego filaru dzieła scenicznego. Autor zwraca szczególną uwagę na stosowane przez reżyserów techniki i środki adaptacyjne – powstały tekst sceniczny zestawia często z literackim pierwowzorem, krytykując nieuzasadnione modyfikacje oryginału. W tekście Przyczynek do tematu: Mann i nietzscheanizm epoki szczegółowo opisuje najważniejsze tendencje w zakresie adaptacji utworów literackich stosowane przez polskich reżyserów. Dużą wagę krytyk przywiązuje także do plastycznej i muzycznej warstwy spektaklu. Rozbudowane opisy scenografii znajdujemy na przykład w tekście Melokinodram (analiza scenografii Andrzeja Sadowskiego w spektaklu Makbet) lub w recenzji „Król Jan” podług Dürrenmatta (omówienie pracy Zofii Wierchowicz). O wrażliwości akustycznej świadczą z kolei rozważania poświęcone warstwie muzycznej wybranych przedstawień – uwagi na temat funkcji muzyki lub rytmu można odnaleźć między innymi w takich tekstach, jak Theologeion (recenzja spektaklu Laterna Magika) lub Freyer człowiek cechu (szkic poświęcony teatrowi „Co To” Romualda Frejera). Mimo, iż sam Wojdowski określał się mianem „dyletanta” i nie posiadał, jak twierdził, „zawodowego stosunku do teatru”, to jednak w jego tekstach nie brakuje fachowej terminologii związanej z funkcjonowaniem sceny i warsztatem inscenizatora.

W tekstach zebranych w tomie Próba bez kostiumu autor dużo miejsca poświęca zagadnieniom związanym ze sztuką aktorską. Można odnaleźć tu szczegółowe analizy dotyczące sposobu prowadzenia postaci, a także bardziej ogólne uwagi na temat kondycji współczesnego aktorstwa. Tematem często powracającym w artykułach krytyka jest także relacja między aktorem a reżyserem. Choć tego drugiego uważał Wojdowski za właściwego artystę sceny, to jednak dość krytycznie odnosił się do praktyk inscenizacyjnych swoich czasów. „Nie brak u nas genialnych aktorów – stwierdzał we wstępie do Próby bez kostiumu – (…) Nie brak wybitnych scenografów. Brak rzeczywistej kultury inscenizacyjnej, opartej na trwałej i trwale kontynuowanej tradycji reżyserskiej”. Szczególne zagrożenie dla współczesnego teatru widział w tzw. „sezonowym nowinkarstwie”, a zatem eksperymentach formalnych, stanowiących jedynie wyraz określonej mody, nie zaś konsekwencję wyrazistej i uzasadnionej wizji scenicznej. Z dystansem odnosił się również do wszelkich zdobyczy techniki, wykorzystywanych coraz częściej w teatrze drugiej połowy XX wieku. „Sztuka sceniczna nie rozwija się poprzez mnożenie środków, teatr niczego twórczego nie osiąga w symbiozie z techniką” – pisał ostrzegawczo w jednym ze szkiców.

W swych recenzjach Wojdowski daje się poznać jako wytrawny obserwator i celny komentator życia teatralnego stolicy. Niemniej jednak należy przyznać, że oglądane przedstawienia najczęściej stają się dla autora pretekstem dla formułowania ogólnych sądów na temat sztuki scenicznej. Są to refleksje bardzo interesujące, podbudowane szeroką wiedzą z zakresu historii literatury i teatru, nierzadko stojące w opozycji do dominujących poglądów środowiska.

Bibliografia podmiotowa

▪️ Bibliografia ogólna

„Wieś” 1951–1953; „Przegląd Kulturalny” 1953, 1955,1956; „Życie literackie” 1953, 1957, 1958, 1961, 1965, 1968, 1969, 1971, 1981; „Twórczość” 1957, 1964, 1971, 1974, 1976, 1978, 1979, 1981; „Tygodnik Zachodni” 1957, 1958; „Kultura” 1964–1966, 1974; „Trybuna Literacka” 1958; „Od nowa” 1959; „Współczesność” 1959–1966, 1971; „Nowe Książki” 1968–1971; „Teatr” 1970, 1971; „Miesięcznik Literacki” 1971, 1975, 1976; „Polska” 1971, 1975; „Ekran” 1972–1974; „Dialog” 1974, 1975; „Fołks-Sztyme” 1971–1974; „Potop” 1991; „Masada” 1991.

▪️ Bibliografia szczegółowa

Druki zwarte

Próba bez kostiumu (szkice o teatrze), Warszawa 1966
Zawartość tomu: • Jatki królewskie [Ryszard III W. Szekspira, Teatr Ateneum w Warszawie]; • Niby Baszmaczkin [Płaszcz J. Tuwima, Teatr Polski w Warszawie]; • Kram króla Magnusa [Wielki kram G. B. Shawa, Teatr Polski w Warszawie]; • Rzecz dzieje się w Nyadnanawe; [Kogut zawinił S. O’Casey’a, Teatr Polski w Warszawie]; • Melokinodram (Cztery pretensje o Makbeta) [Makbet W. Szekspira, Teatr Dramatyczny w Warszawie]; • Ramota w trzech aktach [Ich czworo G. Zapolskiej, Teatr Polski w Warszawie]; • Freyer człowiek cechu [o teatrze „Co To” Romualda Frejera]; • Reńskie galizowane [Anioł zstąpił do Babilonu F. Dürrenmatta, Teatr Dramatyczny w Warszawie]; • Peruka dla Boga Ojca [o Makbecie W. Szekspira w wykonaniu The Old Vic Company – występ gościnny w Warszawie]; • Teatr jej widzę ogromny [Zamek w Szwecji F. Sagan, Teatr Współczesny w Warszawie]; • Romans z telefonem [Dwoje na huśtawce W. Gibsona, Teatr Ateneum w Warszawie]; • Jaskinia filozofów [Rekonstrukcja poety; Drugi pokój; Jaskinia filozofów Z. Herberta, Teatr Dramatyczny w Warszawie/ PWST]; • Bérenger skazany na siebie [Nosorożec E. Ionesco, Teatr Dramatyczny]; • Felieton pokorny o Marceau [o twórczości Marcela Marceau]; • Theologeion [występy teatru Laterna Magika z Pragi]; • Metanaturalizm [szkic o dramaturgii współczesnej i didaskaliach]; • Helena Modrzejewska i dzieci [rec. książki Moje przygody teatralne L. H. Morstina]; • Komedia moralnego szantażu [Wilki nocy T. Rittnera, Teatr Narodowy w Warszawie]; • Dwa kilometry scenografii, czyli krwawe gody malarstwa z teatrem [o Wystawie scenografii XV-lecia]; • Chimera zwierzę teatralne [Dożywocie A. Fredry, Teatr Współczesny w Warszawie]; • „Wesele” jakie jest [Wesele S. Wyspiańskiego, Teatr Powszechny w Warszawie]; Ucieczka w chorobę [Fizycy F. Dürrenmatta, Teatr Dramatyczny w Warszawie]; • Święta Joanna ze stacji pomp [Wizje Simony Machard B. Brechta, Teatr Dramatyczny w Warszawie]; • Gusła i egzorcyzmy [Dziady A. Mickiewicza, Teatr Polski w Warszawie]; • Quasi-awangarda [o sztuce reżyserskiej]; • Przyczynek do tematu: Mann i nietzscheanizm epoki; • Don Juan w niebie [Don Juan, czyli Miłość do geometrii, Teatr Dramatyczny w Warszawie]; • Witkacy dozwolony od lat czternastu [Kurka wodna S. I . Witkiewicza, Teatr Narodowy]; • Krytyk i aktor [rec. książki Twarze teatru J. P. Gawlika]; • Theatrum militans Leona Schillera.

Mit Szigalewa. Szkice, Warszawa 1982
Zawartość tomu: • Komiks i serial; • Mecz piłki nożnej; • Akcja na scenie i czas; • Norma, wzór użytkowy, wymiana; Pięciobramne powązki Mirona Białoszewskiego [o sztuce Osmędeusze M. Białoszewskiego]; Sen nocy zimowej [Wesele S. Wyspiańskiego, Teatr Dramatyczne w Szczecinie]; • Kiedy odbyła się prapremiera „Ślubu”? [Ślub W. Gombrowicza, Teatr STG w Gliwicach]; Czekanie na Terezjasza [szkic literacki], 1959–1962; • Szekspir przestosowany [o przekładzie Hamleta J. S. Sito i spektaklu A. Hanuszkiewicza, Teatr Narodowy]; • Wilam Horzyca o dramacie [rec. książki O dramacie W. Horzycy]; • Czysty teatr; • Norwid i szczypta refleksji, współautor: J. Jakubowska [Krakus C. K. Norwida, Teatr Ateneum w Warszawie]; • Król Jan podług Dürrenmatta [Król Jan według Szekspira F. Dürrenmatta, Teatr Dramatyczny w Warszawie]; • „Peer Gynt” znów na scenie [Peer Gynt H. Ibsena, Teatr Ateneum w Warszawie]; • Propozycja Helmuta Kajzara: „Król Edyp” [Król Edyp Sofoklesa, Teatr Jaracza w Łodzi]; • W stronę Fredry [Zemsta A. Fredry, Teatr Dramatyczny w Warszawie]; Wojciech Bogusławski i jego amfiteatr; • Człowiek kładzie głowę pod topór na niby [Samuel Zborowski J. Słowackiego, Teatr Współczesny w Warszawie]; • „Pokojówki” na Powiślu [Pokojówki J. Geneta, Teatr Ateneum]; • O cyrku; • Mit Szigalewa; • Grupa ą; • „Cyd” na Zamku Książąt Pomorskich [Cyd P. Corneille’a, Teatry Dramatyczne w Szczecinie]; • Zabawa i gra; • Wstęp do katalogu ciuchów [rec. książki Burzliwa pogoda. Felietony teatralne K. Puzyny]; Czasy inscenizacji; • O ruchu ochotniczych teatrów studenckich [rec. książek: Sezon kolorowych chmur J. Afanasjewa oraz Teatry studenckie w Polsce pod red. J. Koeniga]; • O dramatach Lorki [rec. Dramatów F. Garcíi Lorki]; • Odmowa zaufania; • Dialog filozoficzny Bertolta Brechta [rec. książki Rozmowy uchodźców B. Brechta].

Recenzje w czasopismach

Małe popsute mechanizmy [Ich czworo G. Zapolskiej, Teatr Polski w Warszawie], „Współczesność” 1960 nr 20; • Jatki królewskie [Ryszard III W. Szekspira, Teatr Ateneum w Warszawie], „Współczesność” 1960 nr 21; • Rzecz dzieje się w Nyadnanawe [Kogut zawinił S. O’Casey’a, Teatr Polski w Warszawie],”Współczesność” 1960 nr 22; • Melokinodram (Cztery pretensje o Makbeta) [Makbet W. Szekspira, Teatr Dramatyczny w Warszawie], „Współczesność” 1960 nr 23; • Niby Baszmaczkin [Płaszcz J. Tuwima, Teatr Polski w Warszawie], „Współczesność” 1961 nr 1; • Spóźniony felieton na dzień 3 króli [Wielki kram G. B. Shawa, Teatr Polski w Warszawie], „Współczesność” 1961, nr 2; • Zimny wychów cieląt [Dwoje na huśtawce W. Gibsona, Teatr Ateneum w Warszawie], „Współczesność” 1961 nr 3; • Jaskinia filozofów [Rekonstrukcja poety; Drugi pokój; Jaskinia filozofów Z. Herberta, Teatr Dramatyczny w Warszawie/ PWST], „Współczesność” 1961 nr 4; • Peruka dla Boga Ojca [o Makbecie W. Szekspira w wykonaniu The Old Vic Company – występ gościnny w Warszawie], „Współczesność” 1961 nr 5; • Reńskie galizowane [Anioł zstąpił do Babilonu F. Dürrenmatta, Teatr Dramatyczny w Warszawie], „Współczesność” 1961 nr 6; • Theologeion [występy Laterna Magika z Pragi], „Współczesność” 1961 nr 17; • Didaskalia. Na proscenium [rec. sztuki Ostatnia taśma Krappa Samuela Becketta], „Współczesność” 1961 nr 18; • Teatr jej widzę ogromny [Zamek w Szwecji F. Sagan, Teatr Współczesny w Warszawie], „Współczesność” 1961 nr 19; • Monsieur Bérenger skazany na siebie [Nosorożec E. Ionesco, Teatr Dramatyczny], „Współczesność” 1961 nr 21; • Komedia moralnego szantażu [Wilki nocy T. Rittnera, Teatr Narodowy w Warszawie], „Współczesność” 1962 nr 20; • Helena Modrzejewska i dzieci [rec. książki Moje przygody teatralne L. H. Morstina], „Współczesność” 1962 nr 24; • Do młodego Niemca. List drugi [Fizycy F. Dürrenmatta, Teatr Dramatyczny w Warszawie], „Współczesność” 1963 nr 5; • „Wesele” jakie jest [Wesele S. Wyspiańskiego, Teatr Powszechny w Warszawie], „Współczesność” 1963 nr 12; • Święta Joanna ze stacji pomp [Wizje Simony Machard B. Brechta, Teatr Dramatyczny w Warszawie], „Współczesność” 1964 nr 3; • Chimera zwierzę teatralne [Dożywocie A. Fredry, Teatr Współczesny w Warszawie], „Współczesność” 1964 nr 6; • Gusła i egzorcyzmy [Dziady A. Mickiewicza, Teatr Polski w Warszawie], „Współczesność” 1964 nr 9; • Krytyk i aktor [rec. książki Twarze teatru J. P. Gawlika], „Współczesność” 1964 nr 10; • [Ballada polska B. Drozdowskiego, Teatr Polski w Warszawie], „Współczesność” 1964 nr 19; • [Alleluja D. Lebović, Teatr Narodowy w Warszawie], „Współczesność” 1964 nr 20; • Witkacy dozwolony od lat czternastu [Kurka wodna S. I . Witkiewicza, Teatr Narodowy], „Współczesność” 1964 nr 21; • Przyczynek do tematu: Mann i nietzscheanizm epoki, „Kultura” 1964 nr 38; • Don Juan w niebie [Don Juan, czyli Miłość do geometrii, Teatr Dramatyczny w Warszawie], „Współczesność” 1965 nr 1; • O dramatach Lorki [rec. Dramatów F. Garcíi Lorki], „Nowe Książki” 1968 nr 17; • [rec. książki Wejście na scenę. Szkice z teatru 1963–1967 Z. Grenia], „Nowe Książki” 1969 nr 7; • [rec. książki Leon Schiller E. Csató], „Nowe Książki” 1969 nr 13; • Dialog filozoficzny Bertolta Brechta [rec. książki Rozmowy uchodźców B. Brechta], „Nowe Książki” 1969 nr 17; • O ruchu ochotniczych teatrów studenckich [rec. książek: Sezon kolorowych chmur J. Afanasjewa oraz Teatry studenckie w Polsce pod red. J. Koeniga], „Życie Literackie” 1969 nr 42; • Wilam Horzyca o dramacie [rec. książki O dramacie W. Horzycy], „Nowe Książki” 1970 nr 13; • [rec. książki Twarze i maski. Szkice teatralne M. Czanerle], „Nowe Książki” 1970 nr 14; • Szekspir przestosowany [o przekładzie Hamleta J. S. Sito i spektaklu A. Hanuszkiewicza, Teatr Narodowy], „Teatr” 1970 nr 15; • Norwid i szczypta refleksji, współautor: J. Jakubowska [Krakus C. K. Norwida, Teatr Ateneum w Warszawie], „Teatr” 1970 nr 17; • Król Jan podług Dürrenmatta [Król Jan według Szekspira F. Dürrenmatta, Teatr Dramatyczny w Warszawie], „Teatr” 1970 nr 19; • „Peer Gynt” znów na scenie [Peer Gynt H. Ibsena, Teatr Ateneum w Warszawie], „Teatr” 1970 nr 22; • Propozycja Helmuta Kajzara: „Król Edyp” [Król Edyp Sofoklesa, Teatr Jaracza w Łodzi], „Teatr” 1970 nr 24; • W stronę Fredry [Zemsta A. Fredry, Teatr Dramatyczny w Warszawie], „Teatr” 1971 nr 1; • „Pokojówki” na Powiślu [Pokojówki J. Geneta, Teatr Ateneum], „Teatr” 1971 nr 4; • Sen nocy zimowej [Wesele S. Wyspiańskiego, Teatr Dramatyczne w Szczecinie], „Teatr” 1971 nr 8; • [rec. książki Wśród znaków i struktur J. Mukarovskiego], „Nowe Książki” 1971 nr 12; • Wstęp do katalogu ciuchów [rec. książki Burzliwa pogoda. Felietony teatralne K. Puzyny], „Teatr” 1971 nr 17; • „Cyd” na Zamku Książąt Pomorskich [Cyd P. Corneille’a, Teatry Dramatyczne w Szczecinie], „Teatr” 1971 nr 14; • Świderski, Holoubek, „Mazepa” [Mazepa J. Słowackiego, Teatr TV], „Ekran” 1971 nr 31; • Aktor w nowej sytuacji [o pamiętnikach J. Warneckiego], „Ekran” 1972 nr 35; • Letni przegląd [o Letnim Przeglądzie Teatru Telewizji], „Ekran” 1972 nr 39; • „Niespodzianka” K. H. Rostworowskiego [Niepodzianka K. H. Rostworowskiego, Teatr TV], „Ekran” 1973 nr 34; • Strindberg, „Ekran” 1973 nr 48; • Długi program świąteczny [Długi program świąteczny T. Wildera, Teatr TV], „Ekran” 1974 nr 2; • Kiedy odbyła się prapremiera „Ślubu”? [Ślub W. Gombrowicza, Teatr STG w Gliwicach], „Dialog” 1974 nr 3. 

Artykuły/eseje/felietony

Freyer człowiek cechu [o teatrze „Co To” Romualda Frejera], „Współczesność” 1960, nr 24; • Felieton pokorny o Marceau [o twórczości Marcela Marceau], „Współczesność” 1961 nr 22; • Quasi-awangarda [o sztuce reżyserskiej], „Współczesność” 1962 nr 22; • Dwa kilometry scenografii, czyli krwawe gody malarstwa z teatrem [o Wystawie scenografii XV-lecia], „Współczesność” 1963 nr 2; • Truizmy potrzebne od zaraz [o związkach dramatu i teatru], „Współczesność” 1963 nr 3; • Bunt Kalibana, „Współczesność” 1964 nr 8; • Theatrum militans Leona Schillera, „Współczesność” 1964 nr 9; • Czysty teatr, „Teatr” 1970 nr 20; • Konwencja i maski czasu; „Teatr” 1970 nr 23; • Człowiek kładzie głowę pod topór na niby [Iluzja sceniczna], „Teatr” 1971 nr 3; Bogusławski i jego amfiteatr, „Teatr” 1971 nr 4; Pan Jourdin artystą, „Teatr” 1971 nr 7; O cyrku, „Teatr” 1971 nr 9; • Mit Szigalewa, „Teatr” 1971 nr 10; • Akcja na scenie i czas, „Teatr” 1971 nr 11; • Norma, wzór użytkowy, wymiana, „Teatr” 1971, nr 13; • Zabawa i gra, „Teatr” 1971 nr 16; • Grupa ą, „Teatr” 1971 nr 18; Czasy inscenizacji, „Teatr” 1971 nr 19; Teatr czasu i miejsca [o Teatrze Dramatycznym w Szczecinie], „Polska” 1971 nr 9; • Woszczerowicz [o Jacku Woszczerowiczu], „Ekran” 1971 nr 37; • Mecz piłki nożnej z perspektywy inscenizacji, „Dialog” 1975 nr 6; • Komiks i serial, „Dialog” 1975 nr 12.

Wywiady/dyskusje

VII Warszawskie Spotkania Teatralne [wypowiedzi drukowane na temat festiwalu], „Teatr” 1971 nr 20; • Pisarz – czytelnik – krytyka [wypowiedzi drukowane], „Życie Literackie” 1971 nr 48.

Bibliografia przedmiotowa

▪️ Opracowania ogólne

• Wiśniewski Wojciech, Lekcja polskiego, Warszawa 1993; Słownik literatury polskiej XX wieku, Wrocław 1992.

▪️ Opracowania szczegółowe

• Goldbergowa Krystyna: Szmuglował życie…, „Literatura” 1997 nr 4;
• Grynberg Henryk: Bogdan Wojdowski był moim bratem, „Tygodnik Powszechny” 1994 nr 25;
• Iwaszkiewicz-Wojdowska Maria: Azyl w Stawisku [wywiad z żoną pisarza dot. m.in. biografii i twórczości Wojdowskiego], „Midrasz” 2000 nr 11;
• Matywiecki Piotr: Wojdowski między gettem a Masadą, „Midrasz” 1998 nr 4;
• Molisak Alina: Bogdan Dawid, „Midrasz” 1998 nr 4;
• Molisak Alina: Judaizm jako los. Rzecz o Bogdanie Wojdowskim, Warszawa 2004 [wersja cyfrowa];
• Zawada Andrzej: „Każde spojrzenie może być ostatnim” (O Bogdanie Wojdowskim), „Odra” 1994 nr 11;
• Zawistowska Władysława: Bogdana Wojdowskiego portret literacki, „Słowo Żydowskie = Dos Jidisze Wort” 1998 nr 18;
• Zaworska Helena: Pozorne ocalenie, „Midrasz” 1997 nr 1. 

Oprac. Magdalena Figzał-Janikowska (2019)