Maria Mokrzycka
MOKRZYCKA Maria Matylda, także Pilarz-Mokrzycka, z domu Poecke, 2° v. Pilarz (26 II 1882 Lwów - 15 V 1971 Skolimów k. Warszawy), śpiewaczka. Była córką Edmunda Poecke, urzędnika, i Teresy z domu Babel, żoną Bolesława Mokrzyckiego (ślub w 1900), nast. Kazimierza Pilarza (ślub w 1907). W 1902-05 kształciła głos u W. Wysockiego w konserwatorium we Lwowie. Jej artyst. debiutem był koncert zorganizowany 18 XI 1904 przez krak. "Lutnię" w Krakowie. Na podobny koncert została zaproszona do Krakowa 3 IV 1905. Pierwszą jej rolą scen. była Stella ("Chopin") 29 IX 1905 w lwow. T. Miejskim, gdzie zaangażowana do 1908 śpiewała partie sopranowe w urozmaiconym repertuarze, m.in. takie, jak: Micaela ("Carmen"), Zofia ("Werter"), Antonia ("Opowieści Hoffmanna"), Marzenka ("Sprzedana narzeczona"). W sez. letnich 1906 i 1907 z operą lwow. występowała w Krakowie. W 1908 zaproszona przez A. Rajchmana do opery warsz. wystąpiła po raz pierwszy 14 III 1908 w tyt. partii w "Wandzie" F. Dopplera, a 5 kwietnia t.r. jako Nedda ("Pajace"); nast. śpiewała w "Fauście", "Tosce", "Madame Butterfly", a szczególne uznanie zyskała jako Ewa w "Śpiewakach norymberskich" i tyt. Halka. W kwietniu 1909 występowała z zespołem warsz. gościnnie w Łodzi w "Tosce". W tym samym roku wyjechała do Włoch na długie tournee (Bergamo, Modena, Bari, Cesena, Genua, Triest, Bolonia, Werona) obejmujące klasyczne pozycje wł. ("Traviata", "Otello") i nowe dla niej partie wagnerowskie (w "Lohengrinie" i "Walkirii"). Była solistką Teatro San Carlo w Neapolu, potem t. operowych w Barcelonie i Madrycie, odbyła też podróż artyst. do Ameryki Północnej, gdzie wystąpiła w Los Angeles, Chicago, Nowym Jorku i w San Francisco. W 1914 podpisała kontrakt z Operą w Budapeszcie. W 1915 zerwała umowę z t. operowym w Wenecji i przyjechała do Lwowa niespokojna o los rodziny. Dla żołnierzy I wojny świat., śpiewała w szpitalach wojskowych Wiednia, Innsbrucka, Krakowa, Stanisławowa. W 1916 zamieszkała w Warszawie, a w końcu sez. 1916/17 zaangażowała się do stołecznej opery i pozostała jej czołową solistką do 1931. Występowała, wg J. Czempińskiego "z niepospolitym powodzeniem i wielkim uznaniem krytyki". W lipcu 1920 uczestniczyła w występach opery warsz. na Śląsku (Zabrze, Gliwice, Bytom, Królewska Huta, Katowice), odnosząc niebywały sukces jako Halka. O roli tej pisał po latach J. Macierakowski: "miała w śpiewie i grze siłę przekonania niezwyczajną, nie była przebraną w strój góralski śpiewaczką". Stale związana z operą warsz. występowała też w Krakowie, na estradzie (1918-20) i gościnnie w przedstawieniach Krak. Tow. Operowego na scenie T. im. Słowackiego (sierpień-wrzesień 1918, lipiec-sierpień 1919, 1920, 1922), bywała solistką koncertów symfonicznych w Łodzi (1927), brała tu udział w występach artystów operowych (1930 "Madame Butterfly" i "Trubadur"). Śpiewała też w Filharmonii Warsz. i przed mikrofonami PR. Jubileusz dwudziestopięciolecia pracy artyst. obchodziła 12 III 1931 i "w pełni sławy i sukcesów" (J. Kański) wycofała się ze sceny. Odznaczała się pięknym sopranem o dość ciemnej barwie i rozległej skali. Wielki kunszt wokalny typu wł. bel canto umożliwiał jej wykonywanie różnorodnych partii, od koloraturowej Gildy ("Rigoletto"), przez Violettę ("Traviata"), Amelię ("Bal maskowy"), Desdemonę ("Otello"), Leonorę ("Trubadur"), aż po dram. Aidę ("Aida"). Uczestniczyła w praprem. dzieł obcych i pol., była pierwszą Psyche ("Eros i Psyche", 1918), Hagith ("Hagith", 1922), Barbarą ("Zygmunt August", 1925) i Moną Lizą ("Mona Liza", 1927). Jej role cechowała prawda w przekazie uczuć i niefałszowany liryzm, nie popadała w czułostkowość i egzaltację. Do najlepszych jej partii należały bohaterki oper G. Pucciniego: Madame Butterfly, Tosca i Mimi w "Cyganerii". Była niewysoką brunetką o regularnych rysach twarzy, wyrazistych oczach, tzw. czarującym uśmiechu i spojrzeniu, miała dobre warunki scen. i temperament aktorski. Umiała doskonale współpracować z partnerami, jej duety z M. Battistinim zostały utrwalone na płytach, zachwycała w parze z I. Dygasem w "Śpiewakach norymberskich", w "Pajacach" oboje z S. Gruszczyńskim mogli rywalizować z wybitnymi aktorami dram. w prowadzeniu ról Neddy i Cania. Po powstaniu warsz. zamieszkała w Grodzisku Mazowieckim i uczyła w miejscowej szkole muz., od 1946 była prof. śpiewu i dykcji w Szkole Muz. im. Chopina w Warszawie. W 1950-53 pracowała w Szkole Muz. w Żyrardowie, a od 1 IX 1953 wykładała impostację głosu w warsz. PWST, otrzymując 30 I 1958 tytuł prof. nadzwyczajnego; 27 V 1956 w siedzibie SPATiF-u odbyła się uroczystość jubileuszowa z okazji pięćdziesięciolecia działalności M. W 1959 otrzymała tytuł członka zasłużonego sekcji operowej ZASP-u. Od 30 IX 1961 przeszła na emeryturę, w 1965 była honorowym gościem uroczystości inaugurujących działalność odbudowanego w Warszawie T. Wielkiego. Zmarła podczas letniego pobytu w Schronisku Artystów Weteranów Scen Pol. w Skolimowie.
Bibl.: Czempiński: Teatry w Warszawie s. 263 (il); Kaczyński: Dzieje "Halki"; Kański: Mistrzowie; Korolewicz- Waydowa; Kraków muz. 1918-39 (il.); Krasiński: Warsz. sceny (il.); Lwów. Noworocz. Teatr 1907, 1908; Łoza: Czy wiesz; Olszewski: Śląska kronika; Pajączkowski: Teatr lwow.; PSB t. 21, (I. Spóz); Reiss: Almanach muz. Krakowa; SMP; Sobański: Teatr pol. na Śląsku; Express Wiecz. 1965 nr 300 (il.); Ilustr. Prz. Teatr. 1920 nr 36, 38-39, 1921 nr 33; Kur. Warsz. 1908 nr 74, 96; Literatura 1972 nr 28 (il.); Muzyka 1926 nr 10; Ruch Muz. 1971 nr 15 (il.); Scena i Szt. 1908 nr 13, 15 (il.), 42, 44, 45, 1909 nr 2, 16, 17, 24; Świat 1917 nr 17 (il.), 1918 nr 14 (il.); Teatr 1955 nr 7 (J. Macierakowski); Życie Warsz. 1955 nr 242, 1971 nr 118; Afisze, IS PAN; Akta (tu fot), ZASP; Prosnak: T. Wielki.
Ikon.: Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN, MTWarszawa, ZASP.
Nagrania: Arie, pieśni - Pol. Nagrania Red. Muz. PR.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994
