Osoby

NOWAKOWSKI Wacław (4IV 1888 Warszawa - 17 III 1962 Kraków), aktor, reżyser, dyr. teatru. Był synem Michała N. i Konstancji z Sikorskich, mężem najpierw -> Oktawii Trembińskiej, potem aktorki Jad­wigi N. ze Skulskich. Uczył się w gimn. filol. w War­szawie, później w szkole górniczej w Dąbrowie Górni­czej; po jej zamknięciu w 1905 powrócił do Warszawy i w 1906 rozpoczął naukę w Klasie Dramatycznej przy Warsz. Tow. Muzycznym. W sez. 1908/09 i 1909/10 występował w t. łódz. pod dyr. A. Zelwerowicza; de­biutował tu 17 IX 1908 w roli Rycerza Czarnego ("Wesele"), a wkrótce na scenie łódz. z powodzeniem zagrał Irydiona ("Irydion") i Księdza Piotra ("Dziady"). W czerwcu 1909 występował w T. Polskim w Wilnie w roli Polelum ("Lilla Weneda"), a od 1910 zaangażował się do t. wileńskiego. Z kolei występował w zespole T. Polskiego pod dyr. A. Szyfmana: w 1912 w Rosji, a od stycznia 1913 w Warszawie. Od sez. 1913/14 do 1917 należał do zespołu T. im. Słowackiego w Krako­wie (wg A. Grzymały-Siedleckiego najlepszą rolą N. w tym okresie był Protogenes - "Kajus Cezar Kaligula"). W 1917 działał (także jako reżyser) w pol. t. żołnierskim na froncie włoskim. W sez. 1917/18 pracował jako aktor i reżyser w t. w Łodzi, w sez. 1918/19 występował w T. Polskim w Warszawie, w sez. 1919/20 w T. Polskim w Poznaniu, w sez. 1920/21 w T. Miejskim w Łodzi, w sez. 1921/22 w T. Polskim w Wilnie. W sez. 1922/23 był aktorem i reżyserem działu komedii w T. Polskim w Katowicach, a w sez. 1923/24 pełnił funkcję dyr. tego teatru. Kierował tą ważną wówczas placówką opierając jej repertuar przede wszystkim na pol. komedii i dra­macie. W sez. 1924/25 i 1925/26 występował w T. im. Bogusławskiego w Warszawie; od maja do lipca 1925 był kierownikiem artyst. tego t. (stał na czele Zrzesze­nia). W T. im. Bogusławskiego zagrał wiele interesujących ról, m.in. Króla Leontesa ("Opowieść zimowa"), Bo­żyszcze ("Róża"), Hektora i Laokoona ("Achilleis"), Wilhel­ma Tona ("Kniaź Patiomkin"), Prezydenta von Waltera ("Intryga i miłość"). W sez. 1926/27 występował w T. Polskim w Warszawie; następnie przez dwa sez. (1927/ 28 i 1928/29) był kierownikiem artyst. i reżyserem T. Polskiego w Katowicach. Od jesieni 1929 związał się na stałe z T. Miejskim im. Słowackiego w Krakowie. Wy­stępował tam i reżyserował aż do 1961, z przerwą tylko w okresie okupacji niem. podczas II wojny świat., gdy pracował jako urzędnik w Kasie Miejskiej. W okresie po II wojnie świat. występował również na scenie krak. Starego Teatru. W sez. 1946/47 jako zastępca dyr. T. im. Słowackiego, kierował t. w czasie choroby J. Oster­wy i tuż po jego śmierci. Po wojnie zajmował się także pracą pedag.; do 1961 wykładał w PWST w Krakowie. Był członkiem zasłużonym ZASP. Był wybitnym wykonawcą ról bohaterskich, poetyc­kich, tragicznych z wielkiego repertuaru pol. i obcego. Posiadał doskonałe warunki zewnętrzne (szczególnie uwagę zwracały pełne wyrazu oczy), pięknie brzmiący, głęboki, barytonowy głos, w grze umiejętność "harmo­nijnego łączenia koturnu z prostotą" (J. Kydryński). Stworzył wiele kreacji wstrząsających prawdą w uka­zywaniu przeżyć i konfliktów. W dramatach S. Wy­spiańskiego grał m.in. Bolesława Śmiałego ("Bolesław Śmiały"), Mickiewicza ("Legion"), Chłopickiego ("Warsza­wianka"), Księdza ("Klątwa"), Konrada i Geniusza ("Wy­zwolenie"), Samuela ("Sędziowie"), Wernyhorę ("Wesele"); w dramatach J. Słowackiego: Zbigniewa i Wojewodę ("Mazepa"), Mindowego ("Mindowe"), Kanclerza ("Samuel Zborowski"), Derwida ("Lilla Weneda"), Kirkora i Pustel­nika ("Balladyna"), Kordiana ("Kordian"), Hetmana ("Horsztyński"), Douglasa ("Maria Stuart"); mickiewiczowskie­go Gustawa-Konrada ("Dziady"); w dramatach F. Schille­ra m.in. Prezydenta ("Intryga i miłość"), Karola Moora ("Zbójcy"), Markiza Pozę ("Don Carlos"), Gesslera (Wil­helm Tell"). Ponadto do najlepszych jego ról należały: Agamemnon ("Ifigenia w Aulidzie" Eurypidesa), Tezeusz ("Fedra"), Rodrygo ("Cyd"), Mulej ("Książę Niezłomny"); a w komediach role z repertuaru fredrowskiego: Cześnik ("Zemsta"), Major ("Damy i huzary"), Orgon ("Dożywocie"). Był też inteligentnym, starannym i po­mysłowym reżyserem. W T. im. Słowackiego po II woj­nie świat. reżyserował m.in. "Dożywocie", "Grube ryby", "Głupiego Jakuba", "Dom otwarty", "Zemstę" (1955 z J. Lesz­czyńskim). Na scenie krak. obchodził dwa jubileusze: 5 I 1939 trzydziestolecie pracy artyst. w roli Wojewody ("Zaczarowane koło") i 4 V 1949 czterdziestolecie w roli Wojewody ("Mazepa").
Bibl.: Almanach 1961/62; Fredro na scenie (il.); Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski; Lipiec: Zelwerowicz i scena łódz.; Listy Osterwy; Lorentowicz: T. Polski (il.); Sobański: Teatr pol. na Śląsku (il.); Stokowa: Wyspiański (il.); Sto lat Starego Teatru; Szczublewski: Żywot Osterwy; Szczublewski: Artyści i urzędnicy; Wacław Nowakowski. Trzydziestolecie pracy sce­nicznej, Kraków 1939 (il.); Dz. lit. 1949 nr 19 (J. Kydryński); Dz. pol. 1949 nr 315, 1962 nr 66, 67; Listy z Teatru 1949 nr 31; Teatr 1952 nr 11; Afisze, IS PAN, Bibl. Jagiell.
Ikon.: M. Różański: N. jako Geniusz (Wyzwolenie), pastel - MHKraków; J. Kassarab: N. jako Wojewoda (Zaczarowane koło), olej, 1939 - MHKraków; T. Waśkowski: Portret, olej - T. im. Słowackiego Kraków; A. Wasilewski: N. jako Geniusz (Wyzwolenie), rys., 1957 - MHKraków; A. Stopka: Portret, karyk., rys., repr. Życie lit. 1961 nr 4; Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MTWarszawa, zb. J. Gota Kraków, Ż .Koczanowicza Warszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973