Osoby

LARYS-PAWIŃSKA Helena, z domu Pęska, l°v. Pawińska, 2° v. Fuchs (10 lub 14 V 1878 Warszawa lub Młodów - 7 III 1964 Szczecin), aktorka. Podawane w aktach daty urodzenia: 1888, 1890, 1892 prawdo­podobnie mylne. Była córką Tytusa Pęskiego i Fran­ciszki z Wojciechowskich. Po skończeniu pensji pobie­rała prywatne lekcje gry scen. u R. Żelazowskiego i J. Śliwickiego. W 1899 wyszła za mąż za Stanisława Pawińskiego i pod jego nazwiskiem debiutowała. W sez. 1902/03 występowała w T. Polskim w Poznaniu, w 1903-05 w T. Miejskim we Lwowie, od 1906 w War­szawie, początkowo w T. Małym w Filharmonii (wiosna 1906, sez. 1906/07), a od sez. 1907/08 w zespole dramatu WTR na scenach T. Rozmaitości i T. Letniego. W 1915 została ewakuowana do Rosji. Grała tam w 1916 w T. Polskim pod dyr. A. Szyfmana w Mo­skwie, w 1916-18 w T. Polskim pod dyr. F. Rychłow­skiego w Kijowie. Od tego okresu zaczęła stale używać nazwiska Larys-Pawińska. W 1919 wróciła do War­szawy i grała do 1921 na scenach warsz.: w T. Drama­tycznym (sez. 1919/20), T. Rozmaitości i T. Reduta (sez. 1920/21), a także w T. Małym i T. Komedia. W 1921-25 występowała gościnnie, m.in. w Łodzi (październik 1921), Sosnowcu (sez. 1922/23), Pozna­niu (lipiec 1924), Toruniu (1925). W 1926-39 znów grała w Warszawie: w T. Miejskich, gł. w T. Letnim i T. Narodowym (1926-33), w T. 830 (sez. 1933/34), w T. Aktora (od 26 X 1934 w roli Karoliny - "Madame Sans Gene"), w T. Malickiej (1938-39). W okresie okupacji niem. podczas II wojny świat. występowała w jawnych t. Komedia (1940-42) i Maska (1944) w Warszawie. Po wojnie występowała w sez. 1945/46 w Starym T. w Krakowie (gościnnie), następnie w 1947-49 w T. Zagłębia w Sosnowcu, w sez. 1949/50 w T. im. Mickiewicza w Częstochowie, od 1950 do zgonu w T. Dramatycznych w Szczecinie. Grała gł. role w sztukach salonowych, przede wszyst­kim w komediach. Recenzenci podkreślali, że jej posta­ci cechuje "smak, kultura, prostota w wyrażaniu uczuć, finezja w rzeźbieniu dialogu" (L. Brodziński). O jednej z jej ostatnich ról (Lipowska w "Szczęściu Frania") pisał Jan Kreczmar: "Jest tak zabawna, że samo jej ukazanie się na scenie rozwesela widownię, a tak w swoim komizmie dyskretna i kulturalna, że zmusza do bacznej obserwacji najdrobniejszych swych zagrań każdego widza, starającego się nie uronić nic z tego precyzyjnego a złośliwego studium natury kobiecej". Jej role, m.in.: Maryna ("Wesele"), Gabriela ("Rozbitki"), Hero ("Wiele hałasu o nic"), Mirandolina ("Mirandolina"), Pani Jana ("Przechodzień" B. Katerwy), Ochotnicka ("Klub kawalerów"), Lady Cheveley ("Mąż idealny"), Podstolina ("Fircyk w zalotach"), Milewska ("Żabusia"), Pani Warren ("Profesja pani Warren"), Julia ("Dom kobiet"), Księżniczka Sieniawianka ("Uciekła mi przepióreczka"), Kasztelanowa ("Mazepa").
Bibl.: Almanach 1963/64; Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski; Lorentowicz: T. Polski; Misiorny: Teatry Ziem Zachodnich; Orlicz (il.); Pajączkowski: Teatr lwow.; Sempoliński: Wielcy artyści; T. Dramatyczne w Szczecinie 1945-1965 s. 81; Głos szcz. 1964 nr 61; Kur. szcz. 1964 nr 60; Pam. teatr. 1963 z. 1-4 (A. Wysiński s. 178, 180, 181, 189); Prz. teatr, i film. 1925 nr 6 (L. Brodziński); Teatr 1954 nr 14 (J. Kreczmar; tu il.); Afisze i programy, IS PAN; Akta SPATiF.
Ikon.: K. Lasocki: L. jako Arcyksiężniczka (Orlątko), rys., 1921, repr. Świat 1921 nr 6; Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973