Jerzy Krzysztoń
KRZYSZTOŃ Jerzy
(23 III 1931, Lublin - 16 V 1982, Warszawa, Polska)
Prozaik, dramatopisarz, autor przekładów z języków anglosaskich.
Z Grodna, miasta dzieciństwa, wraz z matką i bratem został w 1940 wywieziony do Kazachstanu. P dwóch latach ewakuowany na Bliski Wschód - Persja, Indie, Uganda to kolejne etapy wędrówki, dla Krzysztonia to miedzy innymi życie w organizowanych tam polskich szkołach i organizacji harcerskiej, a przede wszystkim ogromne doświadczenie, które miało decydujący wpływ na jego późniejsze życie i twórczość. Do Polski wrócił w 1948, rok później debiutował opowiadaniem "Wspomnienie indyjskie" opublikowanym w "Tygodniku Powszechnym". Na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim ukończył filologię polską (1953) i angielską (1955). Z początkiem lat pięćdziesiątych zamieszkał w Warszawie, gdzie pracował jako dziennikarz, potem, od 1958 jako szef działu kultury w miesięczniku "Więź", a od 1962 do 1976 jako kierownik Redakcji Adaptacji Słuchowisk w Polskim Radiu. Słuchowisko radiowe stało się specjalnością Krzysztonia, on sam był w tej dziedzinie autorytetem, a jego dramaty radiowe są przykładami wysokiej próby literackiej i rozumienia radia. Były wielokrotnie nagradzane na konkursach polskich i międzynarodowych, przekładane na języki obce. Wśród nich są takie, jak: "Towarzysz N." (1965), "Pierwsza na świecie w Chicago!" (1966), "Alibi czyli igraszki rodzinne" (1968), "Zwolnienie mam do niedzieli" (1970), "Noc na Zaporożu" (1972), "Sakramencka ulewa" (1973), "Arcywit" (1976), "Wezwać anioła stróża!" (1977). Kilka z nich zostało przeniesionych na scenę teatru dramatycznego. "Radiowe utwory Krzysztonia - jak pisała w 1977 Sława Bardijewska - jednoczą żywioł dramatyczny, liryczny i epicki, a organizują go tak swoiście według prawideł sztuki fonicznej, i niekiedy w sposób tak doskonały, że powstają w ten sposób dzieła modelowe dla - rodzącej się dopiero, jeszcze nie w pełni sformułowanej - estetyki radia." Z myślą o scenie teatralnej Krzysztoń napisał dramaty: "Rodzina pechowców" (1958), "Dom nawiedzony" (1959), "Rocznica mercedesa" (1962), "Nazajutrz po wojnie" (także scenariusz telewizyjny, 1965), "Ten nieznajomy" (1965), "Chłopcy spod Verdun" (1966), "Panna Radosna" (1970). Jego słuchowiska radiowe wydane zostały w 1976 w tomie "Polonus w opałach". Z radiem wiąże się także zbiór felietonów "Poczta literacka" (wyd. 1985), które Krzysztoń pisał na radiową antenę i wydana w 1969 antologia "Teatr wyobraźni. Słuchowiska radiowe", której był redaktorem i autorem wyboru tekstów. Jego proza, a także twórczość radiowa, w przeważającej mierze wiąże się z jego przeżyciami wojennymi, ma charakter wspomnieniowy, pokazuje konflikty pokoleń wojennego i powojennego. Krzysztoń przedstawia, jak pisze Jacek Łukasiewicz, "zagadnienie wojennej mitologii i prawdy z perspektywy nowej rzeczywistości; łączy elementy rodzajowe z metaforyczno-symbolicznymi, sięga do konwencji czarnego humoru." Wydał tomy: "Opowiadania indyjskie" (1953), "Sekret i inne opowiadania" (1956), "Sandżu i Paweł" (1959), "Złote gody" (1965), "Panna Radosna" (1969), "Cyrograf dojrzałości" (1975), powieść "Kamienne niebo" (1958), na podstawie której powstał słynny film pod tym samym tytułem. Wspomnienia z dzieciństwa i przeżycia wojenne autora znaleźć można także w powieściach "Wielbłąd na stepie" (1978) i "Krzyż Południa" (1983). W 1981 ukazała się szeroko komentowana i wysoko oceniona trzytomowa powieść Krzysztonia "Obłęd", obrazująca najnowsze czasy w Polsce, odwołująca się do mitu Odyseusza i innych toposów literatury europejskiej, która była przede wszystkim literackim zapisem choroby psychicznej wywołanej przez chaos współczesnej rzeczywistości. Na język polski przełożył między innymi prozę Andersona, Powella, Bierce'a.
