Osoby

PLATÓWNA , Plattówna, Franciszka Józefa, za­mężna Rotterowa (26 II 1894 Jasło - 10 II 1974 Wrocław), śpiewaczka. Była córką Wojciecha Platy, organisty, i Katarzyny z Zygmundów. Ukończyła seminarium nauczycielskie i Konserwatorium Muz. w Krakowie, gdzie śpiewu uczyła się u W. Hendrich i A. Ludwiga (1915-19). Debiutowała 20 V 1920 w tyt. partii w "Halce" w operze we Lwowie, została zaangażowana i do sierpnia 1930 śpiewała tu czo­łowe partie sopranowe. Występowała gościnnie w Krakowie (1922, 1924, 1930), w Warszawie (1925, 1926, 1927), Przemyślu (1927). Latem 1927 i 1928 pobierała lekcje w wiedeńskiej Opernschule u T. Lierhammera. Od 30 VIII 1930 nieprzerwanie do wybuchu II wojny świat. była solistką T. Wielkiego w Warszawie, ale śpiewała też gościnnie w Poznaniu (1931, 1932, 1934), Łodzi (1931), Kra­kowie (1932, 1933, 1934, 1935, 1937, 1938), Lwo­wie (1932, 1935, 1938), Katowicach (1937), Byd­goszczy (1938), Ciechocinku (1938). We wrześniu 1939 śpiewała w Warszawie w szpitalach dla ran­nych żołnierzy. Lata okupacji niem. przebyła w Krakowie, udzielała lekcji śpiewu i organizowała zakonspirowane koncerty, występowała na koncer­tach RGO. Po wojnie pierwszy raz wystąpiła 18 VIII 1945 w Krakowie jako Nedda ("Pajace"), a wkrótce potem 8 IX 1945 zaśpiewała tyt. partię w "Halce" we Wrocławiu na inaug. sceny operowej w tym mieście. Następnie zorganizowała ekipę artyst., któ­ra występowała z "Halką" w wersji estradowej w wielu miastach ziem zachodnich i północnych. W 1946 zorganizowała w Słupsku szkołę muz. i była jej dyr. do 1948. Potem przeniosła się do Wrocła­wia; podjęła pracę pedag. w średniej szkole muz., a od stycznia 1949 w wyższej szkole muz., gdzie w 1951 została mianowana prof. i pracowała do przejścia na emeryturę w 1970. Pracowała również w szkole muz. w Wałbrzychu. W dniu 6 V 1961 obchodziła na scenie Opery wrocł. jubileusz czter­dziestolecia pracy artyst. śpiewając partię Cześnikowej w "Strasznym dworze". W pedagogice wokalnej miała duże osiągnięcia, jej uczniami byli m.in.: Magdalena Dal, H. Słoniowska, T. Cimaszewski, B. Danielewski.
Niewysoka, tęga, o wyrazistych rysach, miała rzadkiej urody i mocy sopran dram. "o niecodziennym, blasku i sile ekspresji" ("Muzyka" 1927). "Głos piękny, obfity, dźwięczny i szlachetny przy muzykalności, rutynie i wytrzymałości śpiewackiej, nie obawia się ani tesytury, ani dynamicznych eksperymentów, łatwo poza tym przybiera i liryczne prawdziwie słowiańskie barwy, ujmując miękkością swą i uczuciem" pisał w 1930 S. Niewiadomski. Jej talent aktorski odznaczał się różnorodnością środków wyrazu i szczególną zdolnością do głęboko dram. ujmowania ról. "Siła i bezpośredniość uczuć jakimi potrafiła nasycić każdą z tworzonych przez siebie postaci, a także jej aktorski temperament znajdowały szczególne pole do popisu w realizacji repertuaru werystycznego" (J. Macierakowski). Spośród pięćdziesięciu siedmiu partii operowych największą sławę przyniosła jej Halka, którą odtwarzała w ponad pięciuset przedstawieniach tej opery, m.in. w tysięcznym spektaklu "Halki" w T. Wielkim w Warszawie w 1936. Była doskonałą śpiewaczką wagnerowską, wykonywała takie partie, jak: Senta ("Holender tułacz"), Wenus i Elżbieta ("Tannhauser") Elza i Ortruda ("Lohengrin"), Ewa ("Śpiewacy norymberscy"), Zyglinda i Brunhilda ("Walkiria"), Freja ("Złoto Renu"), Kundry ("Parsifal"), Brunhilda ("Zmierzch bogów"); z wielkich partii sopranowych repertuaru wł. śpiewała np. tyt. w "Aidzie", "Tosce", "Turandot", "Giocondzie", "Madame Butterfly", Santuzzę ("Rycerskość wieśniacza"), Elżbietę de Valois ("Don Carlos"), Leonorę ("Moc przeznaczenia"), Mimi ("Cyganeria"), Amelię ("Bal maskowy"). Do znanych jej partii należały też: tyt. w "Salome", Rachela ("Żydówka"), Jarosławna ("Kniaź Igor"), Inez ("Afrykanka"), Kościelnicha ("Jenufa"), Liza ("Dama pikowa"). Stworzyła interesujące role w operach pol. np. takie, jak: Ulana ("Manru") tyt. w "Hrabinie", Balladyna i Wdowa (Goplana), Bona ("Zygmunt August"), Bogna ("Legenda Bałtyku"). W okresie międzywojennym i po wojnie w 1. czterdziestych występowała w radiu, dawała recitale pieśni, śpiewała w koncertach oratoryjnych (np. jako solistka w wykonaniach "Mesjasza" G.F. Haendla, "Króla Dawida" A. Honeggera, "IX Symfonii" L. van Beethovena). Zajmowała się też krytyką i publicystyka muzyczną.
Bibl.: Almanach 1973/74; Jankowski, Misiorny; Jasiński: Koniec epoki (tu cyt. z S. Niewiadomskiego); Kański: Mistrzowie; Korolewicz-Waydowa; Kraków muz. 1918-39 (il.); Krasiński: Warsz. sceny (il.); Łoza: Uzupełnienia (il.); PSB t. 26 (S. Krukowski); SMP; Sobański: Teatr Pol. na Śląsku; Świtała; T. przy ul. Cegielnianej; Warnecki; Dz. Lud. 1921 nr 60, 219, 1922 nr 114, 262, 1923 nr 68, 1924 nr 137, 152, 1925 nr 28, 1926 nr 32, 1928 nr 282, 1930 nr 115, 1933 nr 39, 51, 123; Kur. Warsz. 1925 nr 8, 1926 nr 124, 1927 nr 34, 1928 nr 69, 1929 nr 107, 1930 nr 227, 259, 1931 nr 27, 1932 nr 10, 1933 nr 320, 1934 nr 23, 1935 nr 243, 1936 nr 42, 83, 1937 nr 149, 1938 nr 40, 259, 284, 1939 nr 233; Muzyka 1927 nr 3, 1929 nr 4; Ruch Muz. 1961 nr 12, 1974 nr 20 (il.); Teatr 1961 nr 11 (J. Macierakowski), 1974 nr 7; Życie Warsz. 1974 nr 39, 40, 42, 50 (il.); Afisze, IS PAN; Akta (tu fot.), ZASP; Materiały archiwalne (m.in. 2 teki dokumentów osobistych, korespondencji urzędowej i pryw., 1 tom wycinków prasowych oraz fot. pryw. i w rolach), MTWarszawa; Prosnak: T. Wielki.
Ikon.: Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN, MTWarszawa, ZASP.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994