Osoby

Bronisław Horowicz, także Horowitz (28 VII 1910 Łódź - 12 VII 2005 Paryż), aktor, reżyser, kier. artyst. teatru, teatro­log. Kształcił się w Konserwatorium Muz. w Łodzi, a także uczył się tam gry aktorskiej u K. Tatarkiewicza. Już w 1. gimnazjalnych komponował piosenki do własnych tekstów, śpiewał je, nawiązał kontakt z kabaretami. Po przybyciu do Warszawy, debiutował w sez. 1927/28 na scenie T. Praskiego. Śpiewał m.in. kuplety krak. fiakra w "Królowej przedmieścia" Krumłowskiego (też kier. muz.), w chórze harfiarzy w "Lilli Wenedzie" Słowackiego, skom­ponował muz. dla chóru mnichów w "Mindowe" Słowackiego. W sez. 1928/29 był w zespole T. Rozmaitości w Częstochowie: grał w "Małce Szwarcenkopf" Zapolskiej, śpiewał w rewiach, dyrygował operetkami, np. "Nitouche" Hervego, w której występował też w roli Dyrektora teatru. Następnie udał się do Sosnowca, gdzie w 1. 1930-32 grał w T. Miejskim m.in.: Albina ("Śluby panieńskie" Fredry), Pagatowicza ("Gru­be ryby" Bałuckiego), skomponował ilustrację muz. do "Róży" Żeromskiego. W 1. 1932-33 był aktorem i muzykiem T. im. Żeromskiego (także pn. T. im. Zapolskiej) pod kier. I. Sol­skiej w Warszawie; zagrał Mocarza ("Daniel" Wyspiańskiego), Nieszkodliwego Wariata ("Pa­nowie w nowych kapeluszach" Kiersnowskiego i Żdżarskiego), Anzelma ("Róża"), skomponował muzykę do "Strajku zbrodni" Kuleszy. Prowadził kabaret w restauracji Gastronomia i był jed­nym z wykonawców. W sez. 1933/34 występo­wał w t. rewiowym "Cyganeria" (np. Rouget de Lisie w skeczu "Hymn znad Sekwany" Wrzosa), pisał i komponował piosenki do programów, muzykę do komedii "Niech żyje młodość" (libr. J. Jurandota), graną w łódz. T. Popularnym, potem Operetce Wileńskiej. Od maja 1934 współpracował z t. Stara Banda, pisał teksty, np. do programu "W Starej Bandzie diabeł pali", komponował muz. do piosenek m.in. dla H. Ordonówny, S. Górskiej, T. Mankiewiczówny, Z. Terne, L. Sempolińskiego, A. Boguckiego. Po zamknięciu tej sceny, od sierpnia 1934 związany był z kabaretem "Cyrulik War­szawski", dla którego stworzył później swój największy szlagier "Kiedy będziesz zakochany". Dawał recitale piosenkarskie w IPS-ie (Insty­tucie Propagandy Sztuki) i SiM-ie ("Sztuka i Moda"). W grudniu 1934 znalazł się w zespo­le t. Comoedia pod kier. E. Poredy i w 1935 wystąpił jako Zjawisko w prem. "Kordiana i chama" Kruczkowskiego, w jego reżyserii. Równocześnie, w 1. 1934-37, odbył studia na wydz. sztuki reżyserskiej PIST w Warsza­wie, m.in. pod kier. L. Schillera. Występował też w jego spektaklach na scenie T. Polskiego, np. jako Młodzieniec ("Dziady" Mickiewicza), Goniec ("Król Lear" Shakespeare'a) oraz Osoba z ludu ("Kordian"). Od poł. 1. trzydziestych współpracował z Pol. Radiem, reżyserował słuchowiska T. Wyobraźni, np. "Gałązkę oliw­ną" wg "Dysku olimpijskiego" Parandowskiego, "Legendę" Wyspiańskiego, montaż poetycko-muzyczny "Rapsod Wawelu" złożony z fragm. utworów Wyspiańskiego. W 1937 na łamach Pionu nr 7 opublikował artykuł "Wyspiański w radio". Po ukończeniu studiów (warsztatem była "Elektra" Hofmannsthala w T. Narodo­wym, 1937), zamierzał specjalizować się w reżyserii operowej i w styczniu 1938 wyje­chał do Paryża. Latem 1939 prowadził zajęcia na kursie zorganizowanym, pod auspicjami ambasady RP, przez H. Rozmarynowskiego w Berck-Plage nad Morzem Północnym dla kier. i instruktorów pol. zespołów artyst. działających w skupiskach emigracji górniczej we Francji. Pracował z nimi nad fragm. "Słowa o Jakubie Szeli" Jasieńskiego i "Kazimierza Wielkiego" Wyspiańskiego. W czasie wojny, od stycznia do czerwca 1940, współpracował z T. Polskim pod kier. Z. Ziembińskiego, który odwiedzał żołnierzy zakwaterowanych na terenie całej Francji. Prowadził tam kon­feransjerkę, wspólnie z Ziembińskim układał programy. Po kapitulacji Francji przebywał w St. Benoit-sur-Loire, gdzie powstała jego książka "Le Theatre d'opera", wydana w Pa­ryżu w 1946 (wyd. polskie pt. "Teatr operowy" w 1963). Od 1944 współpracował z paryskim radiem zyskując uznanie jako kompozytor, ad­aptator i reżyser. Na franc. antenę wprowadził potem sztuki Witkiewicza: "Matkę", "Metafizykę dwugłowego cielęcia" i "Szewców", do których skomponował też ilustrację muzyczną. Był dy­rygentem w wytwórni płyt "Kohorta". W 1946, w nagłym zastępstwie, reżyserował "Potajemne małżeństwo" Cimarosy na scenie paryskiego Theatre Sarah-Bernhardt. Jego właściwym debiutem reżyserskim był "Król Roger" Szy­manowskiego wystawiony w 1949 w Teatro Massimo w Palermo, który otwierał XXIII Mię­dzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej i tamże praprem. "Diabła kulawego" Francaix. Sukces tych inscenizacji zapoczątkował okres jego intensywnej działalności reżyserskiej w wielu europejskich t. muzycznych, m.in. we Florencji ("Więzień Dallapiccoli", 1950), Me­diolanie ("Historia o żołnierzu" Strawińskiego, 1950, powtarzana potem w Bergamo, Brescii, Cagliari i Cannes, 1954, w Rzymie, 1956), w mediolańskiej La Scali ("Męczeństwo św. Se­bastiana" Debussy'ego, 1951), Neapolu ("Fidelio" Beethovena, 1951), Amsterdamie ("Apostrofa" Francaix, 1951, powtórzona w Wenecji, 1953 i Strasburgu, 1957) i południowoamerykań­skich, np. w Rio de Janeiro, gdzie w 1952 objął funkcje kier. artyst. i naczelnego reżysera Opery. Przygotował tam dwie praprem. oper brazylijskich oraz "Andrea Chenier" Giordana, "Cyganerię" Pucciniego i "Don Pasquale" Donizettiego. W 1956 nawiązał stałą współpracę z Operą w Strasburgu, gdzie w tymże roku reżyserował: "Opowieści Hoffmanna" Offenba­cha, praprem. "Hekuby" Martinona, "Cosi fan tutte" Mozarta, a nast. m.in. "Damę pikową" Czajkowskiego (1957), "Sprzedaną narzeczoną" Smetany, "Godzinę hiszpańską" Ravela i "Alcestę" Glucka (1958), "Turandot" Pucciniego (1960), "Oedipus Rex" Strawińskiego (1961), "Jenufę" Janaćka i "Makbeta" Verdiego (1962). Później wystawił w Brukseli "Cyganerię" (1959) i "Cyru­lika sewilskiego" Rossiniego (1960), a w Wene­cji "Morderstwo w katedrze" Pizzettiego (1960). Natomiast w kraju w okresie powojennym re­żyserował pol. premierę "Krutniawy" Suchonia w Operze im. Moniuszki w Poznaniu (1959), prezentowaną potem na III "Warszawskiej Je­sieni", "Opowieści Hoffmanna" w warsz. Operze (1962) oraz "Króla Rogera" (1965) na otwarcie gmachu T. Wielkiego. Swą twórczość artyst. łączył z działalnością pedagogiczną (kształ­cenie reżyserów radiowych) i teatrologiczną, publikował prace z dziedziny teatru, muzy­kologii i choreografii, współpracował z wyd. Enciclopedia delio Spettacolo, Encyclopedie de la Pleiade. Cieszył się międzynarodowym uznaniem i autorytetem w dziedzinie opery, opinią jednego z najwybitniejszych reżyserów powojennego pokolenia i przedstawicieli nowo­czesnej myśli inscenizacyjnej w t. muzycznym. W 1962 w Pamiętniku Teatralnym opubliko­wał "Drogę inscenizatora operowego", a w 1974 WAiF wydał jego książkę zatytułowaną "Nim przeminie z wiatrem. Wspomnienia".
Źródło: Almanach Sceny Polskiej 2004/2005 tom XLVI, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2010